Kalça Eklem Protez Cerrahisi

Kalça eklemi bir baş ve yuva bölümünden oluşur. Uyluk kemiğinin başı, yani femurun üst ucu femoral baş olarak da adlandırılır. Asetabulum adı verilen yuva kısmı, leğen kemiği olan pelvisin bir parçasıdır. Femoral baş adeta bir top gibi, yuva içerisinde dönerek bacağın ileriye, geriye ve yanlara doğru hareket etmesini sağlar. Kalça ekleminde femoral baş ile asetabulumu eklem yüzünü kaplayan kıkırdak dokusu eklemin rahat hareket etmesini sağlar. Normal sağlıklı bir kalçada baş ve yuvayı kaplayan kıkırdak dokusu, eklem yüzeylerinin pürüzsüz ve kaygan olmasını sağlar. Kalça röntgenlerinde baş ile yuva arasındaki boşluk olarak görülebilen kıkırdak dokusu sayesinde, eklemin adeta buz üzerinde kayan buzdan daha da az bir dirençle, kolayca kayarak harekete etmesini sağlar.

Kıkırdak yapısı bozulduğunda ya da hasar gördüğünde, eklemdeki rahat kaygan hareketlilik de bozulur. Kıkırdakta aşınma meydana gelir ve yüzeyler arasındaki sürtünme giderek artar. Bunun sonucunda kıkırdaktaki aşınma alanı genişler ve derinleşir. Zamanla kalça eklemini oluşturan kemikleri örten kıkırdak dokusu kaybolur, ve kemik kemiğe sürtünmeye başlar. Femoral başın düzgün top gibi olan şekli de bozularak, yuva içerisinde rahat dönmemeye başlar. Böylece bacağın önce içe ve dışarı dönme hareketleri kısıtlanırken, zamanla diğer hareketleri yapmakta da zorluk meydana gelir.

Kalça eklem kireçlenmesinden şüphelenildiği durumlarda yapılan muayenede kalça hareketleri değerlendirilir. Ayrıca yürüyüş şekli, oturup-kalkma, çömelme gibi hareketleri değerlendirilir. Kalça eklemindeki sorunu saptamak için, öncelikle röntgen çekilir ve gerekirse kan tahlilleri yapılır. Bunlarla birlikte duruma göre kalça eklem ultrasonografisi (US), bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi tetkikler istenebilir. Belden kalçaya yayılan ağrıları ayırt etmek için gerekirse bel  bölgesinin de değerlendirilerek, ek tetkiklerin yapılması gerekebilir.

Kilo verme: Günlük hareketler sırasında kalçaya vücut ağırlığının yaklaşık 3 katı kadar yük biner. Zayıflayarak bu yük azaltılırsa, ağrılar da azalır. Kalçaya binen yükün azalması sonucu eklemdeki aşınma ve yıpranma da azalacağı için kireçlenmenin ilerlemesi de yavaşlar.

Aktivite kontrolü: Kalça ağrısına neden olan aktivitelerden mümkün olduğunca kaçınmak, ağrıyı azaltacaktır. Tekrar çömelme-kalma veya kalçayı aşırı kıvırma gerektiren işlerde çalışanların çalışma yerlerinde düzenlemeye gidilmesi gerekir.

Fizik tedavi: Kalça eklem ağrısını azaltmaya, hareket ve kas gücünü artırmaya yardımcı olur.

Eklem içi enjeksiyon: Kalça kireçlenmesinde ultrason eşliğinde eklem içine ağrı ve enflamasyon giderici kortizon veya rejeneratif trombositten zengin plazma(TZP,PRP), kök hücre gibi ortobiyolojik enjeksiyonlar uygulanabilir.

İlaç tedavisi: Ağrıyı azaltmak için doktor önerisi doğrultusunda çeşitli ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.

Kalça kireçlenmesi olan her hasta için kalça protez ameliyatı gerekmeyebilir. Yukarıda bahsedilen önlem ve tedaviler ile ağrı azalıp, kontrol altına alınabilir. Ancak alınan önlemler ve kullanılan ağrı kesici ilaçlara rağmen; günlük yaptığı işlerde ve aktiviteler sırasında kalçada ağrı, yürümede zorluk, topallama veya gece ağrısı olan eklemde yaygın ve belirgin kireçlenme saptanan hastalarda kalça protez ameliyatı yapılması gerekir.

Kalça protez ameliyatlarının en sık uygulanma nedeni kalça eklem kireçlenmesidir, ayrıca kalça kemik kırıklarında, kalça çıkığına bağlı kireçlenmelerde veya diğer bazı durumlarda da uygulanabilir.

Kalça protez ameliyatı ile kalça eklem kireçlenmesi olan kişilerde ağrıyı ve hareket kısıtlılığını gidererek, kalça eklemine hareketliliğini kazandırır.

Kalça protezinin üç farlı türü vardır;

• Tam kalça protezi (en yaygın)
• Kısmi kalça protezi
• Kalça eklem yüzey değiştirilmesi

En yaygın yapılan kalça protez ameliyatı tam kalça protezidir. Tam kalça protezi ameliyatı ile kalçada kireçlenme nedeni ile bozulmuş olan yuva (asetabulum) ve femoral başa yapay implantlar yerleştirilir. Bozulmuş hasar görmüş femoral baş kesilerek çıkarılınca yerine femoral kanal içerisine metal alaşımdan yapılmış olan saplı implant ve üzerine seramik, kobalt krom veya oksinyumdan yapılmış top şeklinde bir baş takılır. Oksinyum bugüne kadar kullanılan en dayanıklı metal alaşım olarak bilinmektedir. Yuva kısmına yerleştirilen implant ise, titanyum metal implant üzerine yerleştirilen polietilen plastik implant veya seramik implant yüzeyden oluşur.

Diğer iki tür kalça protez ameliyatı, genellikle belirli yaş gruplarına ve aktivite düzeylerine sahip hastalar için uygulanır. Kısmi kalça protezinin tam kalça protezinde yapılan işlem ile farkı; kalça ekleminin sadece femoral başı değiştirilirken, yuva kısmına müdahale edilmez. Genellikle kalça kırığı oluşan yaşlı hastalarda uygulanan bir kalça protez ameliyatıdır. Femoral başın ve yuva  bölümünün yalnızca yüzeylerinin değiştirilmesi olan kalça protez ameliyatları ise genç ve aktif hastalarda uygulanan, tam kalça protezi öncesi zaman kazandıran protez ameliyatlarıdır.

Kalça protez ameliyatı olan hastaların çoğu ameliyatın ertesi günü yürüteç veya bilezikli baston ile yürümeye başlar. Oturma, kalkma, yatağa girip-çıkma,  yürüteç  kullanarak yürüme ve merdiven çıkma çalışmaları yapılır. Bu hareketleri dengeli olarak yapabilen hastalara ev egzersiz programı düzenlenir ve genel sağlık durumları da iyi ise hastaneden çıkarılırlar.

Tam kalça protez ameliyatı sonrası ilk 3 ayda, aşağıdaki önlemlerin uygulanması çok önemlidir. Bu önlemler hem kalça cerrahisi sonrası iyileşmeyi hızlandıracak hem de protezin yuvasından çıkma riskini azaltacaktır.

Kalça protez ameliyatı olan hastaların yaş, meslek, diğer hastalıkları (şeker hastalığı, kalp-damar hastalığı, obezite gibi), alışkanlıkları ve eklemin durumu normal hareketlere ne kadar sürede dönüleceğini belirler. Bu kriterlere göre ortopedi cerrahı ne zaman normal aktivitelere güvenle dönebileceğinizi belirler. Genellikle bu süre 4 haftadan, 4 aya kadar değişebilir.

Ameliyattan sonraki iyileşme birkaç ay sürecektir. Erken dönemde yapılan zorlayıcı hareketler iyileşme sürecini olumsuz etkileyebilir. Yıllar içinde kalça kireçlenmesine bağlı çevre kas güçleri zayıflamış olduğundan, bu durum hastaların ameliyattan sonraki süreçte egzersizlere olan uyumu, dayanıklılığı ve dengeli yürümeyi etkiler.

Tüm büyük ameliyatlarda olduğu gibi, tam kalça protez ameliyatının da bazı riskleri ve olası komplikasyonları vardır. Ameliyat öncesinde ve ameliyat sonrasında bu risk ve komplikasyonların önlenmesi için gerekli tedbirler alınır.

Nadir de olsa görülebilen komplikasyonlar arasında; anestezi yan etkileri, kan nakli gerektiren kan kaybı, damar ve sinir yaralanması, derin ven trombozu ve akciğer embolisi, enfeksiyon, protez çevresi kırıklar, protezin yerinden çıkması, bacak uzunluk farkı, protezin gevşemesi sayılabilir.

Yapılan çalışmalar, kalça protez ameliyatı geçiren hastaların %95’inin, ameliyattan 10 yıl sonra fonksiyon olarak çok iyi durumda olduklarını göstermektedir. 20 yıl sonundaki başarı oranı %80 ile %85 arasındadır. Son yıllarda geliştirilip üretilmeye başlayan yeni yüzey materyalleri ve çimentosuz protezlerin dayanıklılığı ise daha da uzun sürelidir.