Serebral Palsi Nedir

Serebral palsi (SP); doğumdan önce, doğum sırasında veya doğum sonrası erken dönemde meydana gelen beyin hasarı sonucu kas hareketlerini, vücut duruşunu ve koordinasyonu etkileyen kalıcı nörolojik bozukluktur. Kelime anlamı olarak ‘’Serebral’’ beyinle ilgili durumu ifade ederken ‘’Palsi’’ lokalize paralizi yani istemli hareketi yapmakta zorluk anlamına gelmektedir. Serebral palsi hastalığı, nefes alma, mesane ve bağırsak kontrolü, yemek yeme ve konuşma gibi motor becerileri ve kas hareketlerini içeren diğer vücut fonksiyonlarını da etkileyebilir.

SP, çocukluk çağında en sık görülen fiziksel engellilik durumudur. Avrupa verilerine göre her 1000 canlı doğumdan yaklaşık 2’sinde SP görülebilir, ancak doğum ağırlığı 1500 gramın altında olan bebeklerde SP görülme sıklığı 70 kat artmaktadır.

Serebral palsi belirtileri genellikle bebeklik veya çocuk yaşlarda, okul öncesi yıllarda ortaya çıkar. Abartılı refleksler, vücut duruşunda bozukluk, istemsiz hareketler, kas koordinasyonu zayıflığı yaygın serebral palsi belirtileridir. Serebral palsi tanısında klinik belirtilerin değerlendirilmesi önem taşıdığı gibi, manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi modern tanısal yöntemler de serebral palsi tanısı için yardımcı olmaktadır.

Serebral palsi genetik faktörlerden annenin yaşadığı rahatsızlıklara, doğum sırasında oksijensiz kalma ve doğum sonrası travmalara kadar çeşitli nedenlerle meydana gelebilir. Meydana gelen beyin hasarına ve belirtilere göre farklı serebral palsi tipleri vardır. Motor problemin derecesi hafif serebral palsiden şiddetliye kadar değişebilir. Serebral palsinin tipi, nedeni ve belirtileri de kişiden kişiye büyük ölçüde değişmektedir. Bazı serebral palsi hastaları yürüyebilirken bazı hastalar yürümek ve çeşitli aktiviteler için yardıma ihtiyaç duyarlar. Serebral palsili çocukların bazıları normal zeka düzeyinde olduğu gibi bazı hastaların zeka düzeyinde düşüklük görülebilir.

SP yaşam boyu süren, ilerleyici olmayan ancak yaşla birlikte değişebilen bir hastalıktır. Serebral palsi hastalarının tamamen iyileşmesini sağlayan kesin bir tedavi olmasa da uygulanan serebral palsi tedavileri çocuğun becerilerini ve yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olmaktadır.

Serebral Palsi Belirtileri Nelerdir?

Serebral palsi belirtileri hafif ve şiddetli belirtiler arasında değişmekte olup beynin etkilenen bölümüne ve serebral palsi tipine göre farklılık göstermektedir. Serebral palsi belirtileri genellikle bebek doğduktan hemen sonra belirgin değildir ve serebral palsili bebeğin gelişimindeki değişikliklerle ortaya çıkar. Serebral palsili çocukların erken dönem belirtilerinden en önemlisi, motor becerilerdeki veya yuvarlanma, oturma, ayakta durma veya yürüme gibi temel gelişim hareketlerine ulaşmadaki gecikmedir. SP olmayan bazı çocuklarda da bu belirtiler gözlenebilir.

Serebral palsili çocuklarda görülen yaygın belirtiler şunlardır:

Yuvarlanma, tek başına oturma veya emekleme gibi motor becerilerde gecikme
Kas tonusundaki değişiklikler (kasların çok sert veya zayıf olması)
Kollar ve bacaklarda zayıflık
Ataksi; kas koordinasyon zayıflığı, titreme veya istemsiz hareketler
Spastisite; kaslarda sertlik ve abartılı refleksler
Yürümede zorluk, parmak uçlarında yürüme, diz bükük yürüme, makaslama yürüme
Vücut duruşunda bozukluk
Vücudun bir tarafına yönelme ve hareketlerde tek tarafı tercih etme
Nesneleri kavramada zorluk
Yutma güçlüğü, görme sorunları, öğrenmede zorluk
Duygusal bozukluklar, davranış sorunları, zeka düzeyinde gerilik
Epilepsi nöbetleri
Mesane ve bağırsak sorunları
Konuşma gelişiminde gecikme

Serebral Palsi Neden Olur?

Serebral palsinin kesin nedeni her zaman bilinmeyebilir, ancak beynin anormal gelişimi veya gelişmekte olan beynin kasları kontrol etme yeteneğini etkileyen bölümündeki hasardan kaynaklanmaktadır. Serebral palsiye neden olan anormal beyin gelişimi veya beyin hasarı çeşitli nedenlerle meydana gelebilir. Serebral palsinin nedeni önceleri bebeğin doğum sürecinde oksijensiz kalması olarak kabul edilmekteydi. Ancak, günümüzde beyin hipoksisinin SP vakalarının az bir bölümünü oluşturduğu bilinmektedir.

Serebral palsiye neden olan risk farktörleri; annenin gebelik öncesi genel sağlık ve yaşam koşulları, hamilelik dönemi, doğum süreci, doğum sonrası ve erken bebeklik dönemini kapsamaktadır.

Serebral palsinin olası nedenlerinden bazıları şunlardır:

Hamilelik sırasında annenin geçirdiği bir enfeksiyon
Bebeğin beyninde kanama
Doğum sırasında beyinde oksijen eksikliği
Genetik faktörler, anormal beyin gelişimi ile sonuçlanan gen mutasyonları
Ensefalit ve menenjit gibi beyin enfeksiyonları
Bebekte şiddetli sarılık
Kafa travması

Prematürite, SP için risk faktörlerinden biridir. Prematüre bebeklerde (erken doğan bebekler), zamanında doğan bebeklere göre SP riski daha yüksektir. Düşük doğum ağırlığı, ikiz ve üçüz gibi çoklu doğumlar da SP için risk faktörleridir.

Serebral Palsi Çeşitleri

Serebral palsi çeşitleri, meydana gelen hareket bozukluğuna, beynin hangi bölgelerinin hasardan etkilendiğine bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Klinik tabloya hakim olan motor bozuklukların tipine göre serebral palsi çeşitleri; spastik, diskinetik, ataksik ve karışık tip olarak ayrılır.

Spastik serebral palsi: SP hastalarının yaklaşık %80’ini etkileyen spastik serebral palsi çeşidi en yaygın görülen tiptir. Spastik SP hastalarında kas tonusu artmıştır, yani kaslar sert ve gergindir. Kasların sertleşmesine bağlı olarak yürüme anormallikleri görülebilir. Spastik SP kollar ve bacaklar başta olmak üzere tüm vücudu veya vücudun sadece bir tarafını etkileyebilir. Vücudun hangi bölümlerinin etkilendiğine göre serebral palsi tipleri şöyle tanımlanmaktadır:

Hemipleji (Tek Taraflı): Vücudun bir tarafı, bir kol ve bir bacak etkilenmektedir.
Kuadripleji (Dört Taraflı): SP tiplerinin en şiddetli şeklidir ve hem kollar hem de bacaklar etkilenmektedir. Gövde, yüz ve ağız kasları da etkilenebilir. Bu SP tipindeki hastalar genellikle yürüyemezler ve zeka düzeyinde gerilik gibi diğer gelişimsel engelleri olabilir.
Dipleji (İki Taraflı): Bu SP tipinde kas sertliği esas olarak bacakları etkilemektedir. Spastik diplejisi olan kişiler, makaslama yürüyüşü gibi yürüme zorluğu çekebilir.

Diskinetik (atetoid) serebral palsi: Diskinetik SP tipi, beynin bazal ganglion adı verilen bölümünün hasarından kaynaklanır. Diskinetik SP hastaları ellerde, kollarda ve bacaklarda istemsiz hareketler nedeniyle vücut hareketlerini kontrol etmekte zorlanırlar. Yürümek, oturmak, yutkunmak veya konuşmakta sorun yaşayabilirler.

Ataksik serebral palsi: Ataksik SP tipi, beyincik hasarından kaynaklanır. Beyincik, beynin denge merkezi olduğu için bu SP tipinde hastalar denge ve koordinasyon sorunu yaşarlar. Yürümek, nesneleri kavramak, hızlı hareket etmek, yazmak gibi ince motor fonksiyonlarını yerine getirmekte zorluk çekebilirler.

Karışık tip: Farklı tiplerde görülen serebral palsi belirtilerinin bir kombinasyonu şeklindedir. Karışık tipteki vakalarının çoğu, spastik ve diskinetik tiplerin birleşimi şeklinde görülmektedir.

Serebral Palsi Tanısı Nasıl Konur?

Serebral palsi tanısı, bebekte gelişimsel süreçlerin ve serebral palsi belirtilerinin izlenmesi, fiziksel muayene, motor becerileri gözlemlemek için tarama testleri, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) gibi görüntüleme testleri ve tıbbi değerlendirmeler yapılarak konmaktadır. Bebeğin gelişim sürecindeki zorlukların ve belirtilerin şiddetinin azalması için serebral palsi tanı ve tedavisinin mümkün olduğu kadar erken yapılması önemlidir.

Serebral palsi tanısı için tıbbi öykü alınarak ayrıntılı fiziksel ve nörolojik muayene yapılır. Beyindeki elektriksel aktiviteyi değerlendirmek için elektroensefalogram (EEG), beynin ayrıntılı görüntülerini elde etmek için manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve bilgisayarlı tomografi (BT) taraması, bebeklerde beynin temel görüntülerini elde etmek için kraniyal ultrason ve kan testleri gibi yöntemler serebral palsi tanısı için kullanılmaktadır.

Serebral Palsi Tedavisi

Serebral palsili hastaların tamamen iyileşmesini sağlayacak ve beyin hasarını geri döndürecek kesin bir tedavi yöntemi yoktur, ancak serebral palsi tedavisinde son gelişmeler ve uygulanan güncel tedaviler SP hastası bebek ve çocukların hareket kabiliyetlerini geliştirerek aktif ve bağımsız olmalarına ve yaşam kalitelerini arttırmaya yardımcı olmaktadır. SP tedavisinde fizik tedavi ve rehabilitasyon oturma, yürüme, oynama, giyinme ve tuvalet gibi günlük hareket becerilerini geliştirmeyi amaçlayan önemli tedavi yöntemlerinden biridir.

Serebral palsi tedavisinde son gelişmelerden biri kök hücre tedavisidir. Rejeneratif tıbbın bir parçası olan kök hücre tedavisi SP hastalarında beyin hasarını onarma potansiyeli düşünülerek en iyi aday tedavilerden biri olarak kabul görür. Dünya genelinde yapılan birçok klinik araştırma serebral palside kök hücre tedavisinin etkinliğini ortaya koymaya devam etmektedir.

Serebral palsi tedavisinde uygulanan yöntemler şunlardır:

İlaç tedavisi
Fizik tedavi ve rehabilitasyon
Bobath Terapisi (Nörogelişimsel Tedavi)
TheraSuit Metodu (Uzay Terapisi)
Hidroterapi
Özel eğitim uygulamaları
İş ve uğraşı terapisi
Konuşma terapisi
Duyu bütünleme terapisi
Botoks tedavisi
Ortez ve protez uygulamaları
Cerrahi uygulamalar