Serebral Palsi Nedir?
“Serebral” kelimesi beyinle ilgili demektir, “palsi” ise zayıflık veya vücut hareketiyle ilgili sorunlar anlamına gelir. Serebral palsi; kas hareketleri, kas gerginliği ve motor becerilerini kontrol eden beyin bölümlerinin etkilenmesiyle ortaya çıkan durumdur. Beyinde meydana gelen hasar sonucunda serebral palsili bireylerde vücut hareketleri, refleksler, vücut duruşu ve denge etkilenebilir. Serebral palsi, dünya genelinde her 1000 çocuktan en az 1 ile 4’ünde görülen yaygın bir durumdur.
Bebek, büyüme ve gelişme süresinde gerekli adımları tamamlayamıyorsa ya da davranışlarında ve kas hareketlerinde bozukluklar varsa; bu durum serebral palsiyi işaret edebilir. Serebral palsi kalıcı bir durum olmasına rağmen; belirtilerin bazıları zamanla iyileşebilir ve erken müdahale ile yönetilebilir. Doktor kontrolü ve doğru tedavilerin uygulanması, serebral palsili bebeğin sağlığı ve geleceği için büyük önem taşırken hareket yeteneği ve duruş bozukluklarını geliştirmede önemli ölçüde katkı sağlar.
Serebral Palsi Hareket Yeteneğini Nasıl Etkiler?
Motor gelişim, vücut ve kas hareketlerini kontrol etme yeteneğidir. Serebral palsi; hareketi, dengeyi ve duruşu etkileyebilen farklı motor bozuklukları içerir. Yürüyebilme yeteneği öncelikle kişinin motor bozukluklarının ciddiyetine ve serebral palsi türlerine bağlıdır. Serebral palsili bireylerin yarısından fazlası, yürüteç veya koltuk değneği gibi hareket yardımcıları olmadan kendi başına yürüyebilir. Serebral palside fizik tedavi, yardımcı ekipmanlar, ortezler ve diğer araçlar, daha fazla hareketlilik ve dolayısıyla daha iyi bir yaşam kalitesi sağlamaya yardımcı olabilir.
Serebral palsili çocukların yaşam kalitelerini artırmak için, mümkün olan en erken yaşta tedaviye başlanmalıdır. Yürümek, serebral palsili çocuklar için önemli bir hedeftir. Mekanik destekli yürüme eğitiminde serebral palsili çocukların yürümelerine yardımcı olmak için koşu bandı, yürüteç veya robotik dizlik gibi cihazlar kullanılır.
Motor Becerilerin Sınıflandırılması ve Yürüme
Motor becerilerin sınıflandırılması, serebral palsili bireylerin hareket edebilme yeteneklerini tanımlar. Bu sistemde 5 hareket düzeyi bulunur:
-Seviye 1: Evde, okulda, dışarıda ve toplum içinde yürürler. Korkuluk kullanmadan merdiven çıkabilirler. Koşma ve zıplama gibi kaba motor becerileri gerçekleştirirler, ancak hız ve denge konusunda sıkıntı yaşayabilirler.
-Seviye 2: Çoğu ortamda yürürler ve korkuluktan destek alarak merdivenleri çıkabilirler. Uzun mesafe yürümede ve engebeli arazide, yokuşlarda, kalabalık alanlarda veya kapalı alanlarda denge sağlamada zorluk yaşayabilirler, bu alanlarda fiziksel yardımla yürüyebilirler.
-Seviye 3: Gözetim veya yardımla merdivenleri çıkabilirler. Kısa mesafeler için kendi kendilerine hareket edebilirler. Uzun mesafelerde, hareketleri için yardım almaları gerekir.
-Seviye 4: Fiziksel yardımla evde kısa mesafeler yürüyebilirler veya destekli yürüteç kullanabilirler.
-Seviye 5: Her ortamda tekerlekli sandalye kullanırlar. Çocukların, bacak ve kol hareketini kontrol etme yetenekleri sınırlıdır.
Serebral Palsi Türlerine Göre Hareket Sorunları Nelerdir?
Serebral palsili her birey farklıdır ve engelliliğin derecesi ve türü büyük ölçüde değişir. Serebral palsili çoğu insanın ortak noktası, hareket etme konusunda bir miktar zorluk çekmeleridir. Serebral palsi türleri farklılık göstermesine rağmen, bazı yaygın hareket sorunları ortaktır. Serebral palsili bireyler, durumlarının türüne, şiddetine ve etkilenen vücut bölgesine bağlı olarak değişen derecelerde hareket güçlüğü çekerler. Serebral palsi’nin 3 temel türü vardır:
-Spastik: En yaygın serebral palsi türü, aşırı tonlanmış (gerilmiş) kaslar ve sarsıntılı hareketlerle kendini gösteren spastik serebral palsi tipidir. Beynin hareket kontrol alanı etkilenir. Kaslar sert ve gergindir çünkü kaslara giden mesaj beynin hasarlı kısmı üzerinden yanlış bir şekilde iletilir. Spastik serebral palsili çocuklarda, kasların daha sert ve gergin hale gelmesi hareketi zorlaştırır.
-Diskinetik: Ellerin, ayakların, kolların veya bacakların yavaş ve kontrol edilemeyen hareketleri ile kendini gösterir. İstenen hareketler düzgün şekilde yapılamaz. Kişide; dönme, bükülme, kasılma şeklinde istemsiz hareketler görülür. Kontrol eksikliği en çok çocuk hareket etmeye başladığında fark edilir.
-Ataksik: Ataksi, denge ve derinlik algısını etkiler. Ataksik tip serebral palsiye sahip çocuklar, dengesiz bir şekilde yürürler. Titrek ve bozuk kas hareketleri görülür. Özellikle kalem gibi küçük bir nesneyi tutmaya çalışırken bile çok fazla titreme görülebilir.
Serebral palsili bireyin hareket problemlerinin oluştuğu vücut bölgesi, hareketlilik söz konusu olduğunda önemli bir faktördür. Serebral palsi ile ilişkili hareket zorluklarının vücuttaki görüldüğü yerler şöyledir:
-Monopleji: Sadece bir uzuv etkilenir.
-Dipleji: Her iki bacak da etkilenir. Kollar daha az etkilenebilir.
-Hemipleji: Vücudun bir tarafı (bir kol ve bir bacak) etkilenir.
-Kuadripleji: Her iki kol ve her iki bacak etkilenir. Gövde, yüz ve ağız kasları da etkilenebilir.
Serebral Palside Duruş Bozukluğu
Serebral palsinin etkilerinden biri de vücut duruşu üzerinedir. Hareketsizken veya hareket ederken vücudun üstlendiği tutum yani duruş şekli postür olarak tanımlanır. Günlük aktivitelerin yerine getirilmesi ve hareketlerin devamı için gerekli olan düzgün vücut duruşu, kas-iskelet sistemi ve sinir sistemi tarafından kontrol edilir ve buna postüral kontrol denir. Bu beceri, hemen hemen yaptığımız her hareket için önemlidir. Bireyler zayıf postüral kontrole sahip olduklarında yürümek, koşmak, kalem tutmak, yazı yazmak gibi diğer motor fonksiyonlar da etkilenebilir.
Serebral palsili bireylerde duruş bozukluklarının birincil nedenleri; anormal kas gerginliği ve kas dengesizlikleridir. Serebral palsili çocuklarda doğum anında herhangi bir sorun olmamasına rağmen yaş ilerledikçe skolyoz ve kalça ile ilgili duruş bozuklukları ortaya çıkabilir. Serebral palsili bireyler, yüksek veya düşük kas gerginliği yaşayabilir. Düşük kas gerginliği, dik oturmayı ve dengede kalmayı zorlaştırır ve çocuklar yana doğru eğilmeye başlayabilir. Benzer şekilde, yüksek kas gerginliği de duruş bozukluklarına neden olabilir.
Serebral Palside Duruş Bozukluğunun Belirtileri
Serebral palside, duruş bozukluğu belirtileri bebeklik döneminde başlayabilir ve yaş ilerledikçe belirtiler daha belirgin hale gelebilir. Serebral palsili bir bebek oturmaya başladığında ve hareket etmeyi öğrendiğinde duruş bozukluklarını işaret eden ilk belirtiler görülebilir. Normal duruşta, sağ ve sol uzuvlar birbirlerine karşı ayna görüntüsü oluşturur ve simetriktirler. Serebral palside meydana gelen duruş bozukluklarında ise sağ ve sol uzuvlar birbirine ayna görüntüsü oluşturmaz ve simetrik değillerdir. Kalça eklemleri, duruş bozukluklarının belirgin şekilde görüldüğü bölgedir. Bir bacak kalçadan içe doğru, diğeri dışa doğru bükülebilir.
Serebral Palside Duruş Bozuklukları ile İlişkili Riskler Nelerdir?
Serebral palsi, vücudun dengeli bir şekilde hareket etme yeteneğini engeller. Ayrıca nefes alma, mesane ve bağırsak kontrolü, yemek yeme ve konuşma gibi becerileri içeren diğer vücut işlevlerini de etkileyebilir.
Serebral palsi nedeniyle oluşan duruş bozuklukları başka motor bozukluklara yol açabilir. Serebral palsi nedeniyle duruş bozukluğuna sahip bireyler genellikle şu risklere de sahiptir:
-Ağrı
-Skolyoz
-Solunum güçlüğü (göğüs kafesinin akciğerlere baskı yapması)
-Kalp problemleri (göğüs kafesinin kalbe baskı yapması)
-Dengede zayıflık
-Hareket kısıtlamaları
-Eşit olmayan büyüme
-Kalça çıkığı
-Kas-iskelet sistemi dengesizlikleri
Serebral palsi, duruşu önemli ölçüde tehlikeye atabilen ve skolyoz oluşumuna katkıda bulunabilen bir motor engeldir. Serebral palsi ne kadar şiddetli olursa, skolyoz gelişme olasılığı o kadar artar. Çocukluk ve ergenlik, büyüme ve gelişme için çok önemli dönemlerdir, bu nedenle meydana gelebilecek sorunları en aza indirmek için skolyozun ilerleme riskini olabildiğince erken dönemde azaltmak gerekir.
Serebral Palside Hareket ve Duruş Bozukluğu Kontrol Altına Alınır Mı?
Serebral palsinin tamamen iyileştirilmesi mümkün değildir, fakat tedavi genellikle çocuğun hareket ve duruş kabiliyetinin yanı sıra sosyal becerilerini de geliştirir. Doğru tedavi yöntemleriyle serebral palsili bireyler normale yakın bir yaşam sürebilir. Serebral palsi tedavisi ne kadar erken başlarsa çocukların gelişimsel yetersizliklerinin üstesinden gelme şansları o kadar yüksek olur.
Serebral palsili bir çocuğun ihtiyaçları yalnızca fiziksel değildir. Ergenlik, serebral palsili bireyler için oldukça zor olabilir. Ergenlikte meydana gelen hızlı büyüme ve gelişme; herhangi bir ergende kilo almaya ve sakarlığa neden olabilir. Ancak, ergenlik döneminde kemikler büyüdükçe serebral palsili bireylerin kasları daha sıkı hale gelebilir ve bu durum hareketi daha da kısıtlayabilir.
Serebral palsili bireylerde hareket ve duruş bozukluğunu yönetmenin temel amacı, fonksiyonel yetenekleri geliştirmektir. Yavaş ya da farklı bir yürüyüşe sahip olsalar bile, serebral palsili çocuklar bağımsız yürümeyi öğrenebilirler. Serebral palsili bireylerin hareket ve duruş kabiliyetlerini geliştirmelerine yardımcı olabilecek bazı yöntemler şunlardır:
Spastisiteyi Yönetmek
Serebral palsili bireylerin yaklaşık %80’i, yüksek kas tonusu (gerginlik) ile karakterize spastik serebral palsiye sahiptir. Genellikle, serebral palsili bir kişi anormal bir yürüyüşle yürüdüğünde, bunun nedeni spastisitenin dizlerini, kalçalarını veya ayak bileklerini belirli bir yöne çekmesidir. Spastisite düzgün bir şekilde yönetilmediğinde, zamanla ilerleyebilir ve yürüme yeteneğini daha da tehlikeye atabilir. Yüksek kas tonusunu geçici olarak rahatlatmaya yardımcı olabilecek ilaçlar ya da egzersizleri doktorunuza danışabilirsiniz.
Fizik tedavi
Fizik tedavi, serebral palsiyi yönetmeye yönelik atılacak ilk adımlardan biridir. Fizik tedavi genellikle çocuk yaşta başlar ve bağımsız motor becerilerini geliştirmeye yöneliktir. Çocuklar için kullanılan fizik tedavi egzersizlerinin türleri, spesifik hareket ve duruş bozukluklarına bağlıdır. Serebral palside fizik tedavi, hareketlilik, duruş, denge ve esnekliği daha iyi bir hale getirebilir.
Serebral palsili bireyler fizik tedavide, uzun vadede hareket yeteneklerini iyileştirmeye yardımcı olacak egzersizler öğrenebilirler. Yürüyüş eğitimi, yürüme fonksiyonunu geliştirmeye odaklı bir fizik tedavi yöntemidir. Örneğin, serebral palsili bireyler, koşu bandında yürürken vücut ağırlıklarını desteklemeye yardımcı olan bir emniyet kemeri takabilirler. Bu, eklemlere uygulanan baskı miktarını azaltmaya yardımcı olur.
Su terapisi (hidroterapi) de serebral palside uygulanan bir fizik tedavi yöntemidir. Suyun kaldırma kuvveti, yürümeyi kolaylaştırabilir ve su direnci, yetersiz kullanılan kasları güçlendirmeye yardımcı olabilir.
Ortez, Yürüteç ve Destekleyici Giysiler Kullanmak
Atel gibi ortezler, kas ve iskelet sistemini desteklemeye yardımcı olan giyilebilir cihazlardır. Serebral palsili bireyler anormal kas tonusu yaşadıklarından, ortez takmak; duruş bozukluğunu azaltmak ve istenmeyen kas hareketlerini önlemek için gerekli desteği sağlar. Gövde korsesi kullanmak da omurganın dik pozisyonda stabilize edilmesine ve ameliyat ihtiyacının geciktirilmesine yardımcı olabilir. Daha iyi hareket ve duruşu desteklemeye yardımcı olmak için yürüteç ve ortezler gibi destekleyici ekipmanlar kullanılabilir.
Cerrahi
Cerrahi tedavi, serebral palsinin neden olduğu duruş bozukluklarını iyileştirmeye yardımcı olan yöntemlerden biridir. Doktorlar, serebral palside çoğu ameliyattan önce fizik tedavi ve ilaç tedavisi önerirler. Serebral palsinin ileri derecede duruş bozukluğuna neden olduğu durumlarda ameliyat risk taşıyabilir. Herhangi bir ameliyat öncesinde gerekli bilgiler mutlaka alınmalıdır.
Pasif Germe Egzersizleri ve Esneme
Serebral palside, eklem hareket açıklığının azalmasını önlemek amacıyla pasif germe egzersizleri yapılabilir. Bu egzersizler sırasında, çocuklar çok daha az efor sarf eder ve zamanla sıkılabilirler. Okula gitmek, ata binmek ve yüzme programları gibi kendi kendini motive eden faaliyetler ile çok daha uzun ve istek duydukları bir hareketlilik sağlanabilir.
Yatma Pozisyonu
Serebral palsili çocuklar, gün boyunca aynı pozisyonda kalmamalıdır ve serbestçe hareket etmeye teşvik edilmelidir. Uzun süre zeminle ya da bir yüzeyle temas etmek vücut bölgelerinde yaralara neden olabilir. Yara oluşmasını ve vücut sertliğini önlemek için sırtüstü yatma, yan yatma ve yüzükoyun yatma pozisyonları gün içinde sık sık değiştirilmelidir. Özellikle yüzüstü yatmak, bir çocuğun başını, omuzlarını, kollarını ve ellerini kontrol etmeye başlaması ve ayrıca kalça, diz ve omuzlardaki kasları germesi için iyi bir pozisyondur. Çocuğun yerdeki pozisyonunu sabitlemek için minder, rulo ve havlu kullanılabilir.
Oturma Pozisyonu
Oturma, bir çocuk yaklaşık 8-9 aylıkken, gerçekten işlevsel bir pozisyon haline gelir. Çocuğun oyun, beslenme, iletişim ve öğrenme amacıyla ellerini kullanabilmesi için dengeli, simetrik bir oturma pozisyonunda durması önemlidir. Bu nedenle oturma şekli, uygun ve doğru uyarlanmalı ve çocuğun duruşu üzerinde yeterli kontrol sağlanmalıdır. Çocuğu mümkün olduğunca bağımsız oturma becerisi geliştirmeye teşvik etmeli ve aynı zamanda yemek yeme, oyun oynama ve öğrenme gibi günlük aktiviteleri kolaylaştırmalıdır.
Ayakta Durma
Kendi başına ayakta duramayan çocukların duruşunu kontrol etmek ve onlara dik durabilecekleri güvenli bir ortam sağlamak için desteğe ihtiyaç vardır. Bazı serebral palsili çocuklar için ayakta durmaya yardımcı olan destekler (ayakta durma sehpası) idealdir. Herhangi bir destek sisteminde olduğu gibi, bu cihazlar da kısıtlayıcı olabilirler, ancak duruş bozukluklarını önlerler. Aynı zamanda diz ve kalça esnekliğini arttırırlar ve ağırlık taşımaya izin verirler.
Erken Teşhis
Serebral palsili çoğu çocuk belirtilerle doğabilir ya da aylar veya yıllar sonrasına kadar bir belirti göstermeyebilir. Serebral palsi belirtileri genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde çocuk 3 veya 4 yaşına gelmeden önce ortaya çıkar. Teşhis ve tedavi erken yapıldığı zaman, serebral palsili çocuklar daha rahat bir hayata sahip olabilir.
Destek olmak
Serebral palsili bireylerin hareket ve duruş bozukluğunu iyileştirmek zaman alır. Bu süreçte, çocuğun motivasyonu ve ailesinden gördüğü destek, temel motor becerilerin geliştirilmesinde esas faktördür. Çocuğunuzu serebral palsi tedavisi süreci boyunca cesaretlendirmek ve mümkün olan en bağımsız şekilde yaşamasına katkıda bulunmak, serebral palsili çocuklara verilebilecek en güzel desteklerden biridir.
Serebral palsi, çocukluk çağında en yaygın görülen motor bozukluktur (duyu, hareket veya koordinasyonu engelleyen bir durum). Genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde teşhis edilen bu sorun ilerleyici olmasa da yaşam boyu sürer. Serebral palsili çocuklarda erken teşhisin ve uygun tedavinin, hareket kabiliyeti kazanılmasına ve daha rahat bir yaşam sürmeye yardımcı olabileceğini unutmayın.
