Diyabetik (şeker hastalığı) ayak ülseri, diyabetli hastaların yaklaşık %15’inde meydana gelen ve genellikle ayağın alt kısmında bulunan, deri dokusunun bütünlüğünün bozulmasıyla oluşan açık yaralardır. En çok ayak başparmaklarında ve ayak altında görülmekte olup kemiğe kadar etki edebilir. Bu kronik yaralar uzun sürede morbidite (hastalığa yol açma oranı), mortalite (hastalığa bağlı ölüm oranı) ve hastanın yaşam kalitesi üzerine etki eder. Ayak ülseri yaşayan diyabet hastalarında erken ölüm, kalp hastalıkları ve ölümcül inme gibi riskler daha fazladır.
Diyabetik Ayak Ülseri Risk Faktörleri
Şeker hastalarında ayak ülseri oluşma riski vardır. Ülserler; ayakta his eksikliği, zayıf dolaşım, ayak deformiteleri, tahriş (sürtünme veya basınç gibi) ve travmanın yanı sıra diyabet süresi gibi faktörlerin bir kombinasyonu nedeniyle oluşabilmektedir. İnsülin kullanan kişiler ve diyabetle ilişkili; böbrek, göz ve kalp hastalığı olanlarda ayak ülseri gelişme riski daha yüksektir. Aşırı kilo, alkol ve tütün kullanımı da ayak ülserlerinin oluşmasında rol oynar. Çoğu hastada periferik nöropati ve periferik arter hastalığı, diyabetik ayak ülseri oluşumunda merkezi bir rol oynar ve ayak ülseri genel olarak nöropatik, iskemik ve nöroiskemik olarak sınıflandırılabilir.
Periferik Nöropati
“Ağrı” hissi aslında bir hediyedir. Çünkü size yolunda gitmeyen bir şeyler olduğunu anlatır. Uzun yıllar şeker hastalıkla yaşayan kişiler, zamanla artan kan şekeri seviyelerinin neden olduğu sinir hasarı, ayaklarda ağrı hissetme yeteneğinde azalma veya hissin tamamen kaybolduğu “nöropati” geliştirebilir.
Ağrı ve acı duyusunu ayaklardan beyne taşıyan sinirlerin hasarı nedeniyle ağrı hissi oluşmadığında kişi ayak yarasının farkında bile olmayabilir. His kaybı olan hastaların ağrı, ülserasyon ve enfeksiyon semptomları farkındalığı azaltacağından ayak kontrolü ve bakımı, diyabetli kişilerde son derece önemlidir.
Periferik Arter Hastalığı
Kol, bacak veya iç organlara kan taşıyan damarların kısmen veya tamamen tıkanması durumu, periferik arter hastalıklarını oluşturur. Yüksek kan şekeri seviyeleri bunun en önemli nedenlerinden biridir. Şeker hastaları, iki kat daha fazla periferik arter hastalığına yakalanma riskine sahiptirler. Ayrıca, alt uzuv ampütasyonu için de önemli bir risk faktörüdür. Kan dolaşımı iyi sağlanamadığında vücudun iyileşme yeteneği azalır ve ayak ülserinin enfeksiyon riski artar. Kan şekerindeki yükselmeler, vücudun potansiyel bir enfeksiyonla mücadele etme yeteneğini azaltabilir ve ayak yaralarının iyileşme süreci yavaşlayabilir. Bu nedenle diyabetin kontrolü ayak ülseri için kritiktir.
Diyabetik Ayak Belirtileri
- Ayak ülseri gelişen birçok insan ağrı hissetme yeteneğini kaybettiğinden, ağrı yaygın bir semptom olmayabilir.
- Çoğu zaman, ilk fark edebileceğiniz şey çoraplarınızda bir miktar sıvı sızıntısıdır.
- Bir veya her iki ayakta; olağan dışı tahriş, kızarıklık ve şişme de ayak ülseriyle ilişkili olabilir ve bunlar ayak ülserinin erken belirtileridir. Eğer önemli ölçüde ilerlediyse, koku mevcut olabilir.
- Ülser etrafındaki bölgeye sağlıklı kan akışının olmaması nedeniyle ülseri çevreleyen siyah doku oluşumu, ileri seviye ayak ülserinin en önemli belirtisidir.
- Ayak ülseri belirtileri her zaman belirgin değildir. Bazen, ülser enfekte olana kadar ülser belirtileri görülmez. Cilt renginde bir renk değişimi fark eder, özellikle de siyaha dönüşen dokuyu görmeye başlarsanız veya tahriş olmuş gibi görünen bölgede herhangi bir acı hissederseniz, doktorunuzla iletişime geçmeniz gerekmektedir.
Diyabetik Ayak Yaralarında Enfeksiyon
Enfeksiyon, diyabetik ayak yaralarında dikkat edilmesi ve hemen tedavi edilmesi gereken en önemli komplikasyondur. Ayak ülseri belirtileri her zaman belirgin olmadığından bazen, ülser enfekte olana kadar yara fark edilmez. Enfeksiyon tedavi edilmez ve ilerlerse kangren (ve) ampütasyon gibi daha büyük sorunların yaşanma riski vardır.
Diyabetik ayak ülserlerinin yaklaşık %56’sı enfekte olur ve enfekte olan hastaların da yaklaşık %20’si alt ekstremite ampütasyonuna uğrar. Enfeksiyonlara bağlı doku ölümünü ifade eden kısmi veya tam kangren, ülser çevresinde ortaya çıkabilir.
Tüm ülserler enfekte değildir. Bununla birlikte, doktorunuz enfeksiyon teşhis ederse; antibiyotik, yara bakımı ve hastaneye yatarak tedavi programı gerekli olabilir. Bir ülserin enfekte olmasını önlemek için aşağıdakileri yapmak önemlidir:
- Kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutun,
- Bölgeyi temizleyin ve yaraya günlük olarak pansuman yaptıktan sonra bandaj ile sarın.
- Yalınayak yürümekten kaçının.
Osteomyelit (Kemik İltihabı)
Orta ve şiddetli diyabetik ayak enfeksiyonu olan hastalarda osteomyelit, (kemik iltihabı) sıklıkla görülebilir. Eğer osteomiyelit tespit edilmez ve uygun şekilde tedavi edilmezse, yaranın iyileşmesi olası değildir. Osteomyelitin erken evrelerde teşhis edilmesi zor olabilir. Kronik, büyük, derin ve kemiğin üzerini saran yaralar kemik enfeksiyonu için büyük risk oluşturur. İltihap nedeniyle “sosis parmak” görüntüsünü veya görünür kemik varlığını osteomyelit varlığını düşündürür.
Diyabetik ayak amputasyon sürecine gelene kadar alınabilecek birçok önlem ve bakteriyofaj gibi güncel tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Ayakta ülser oluşmuşsa bile, yarayı bir an önce iyileştirmek ve hastayı amputasyondan korumak için doktorunuz, sizi alınacak önlemler hakkında detaylı olarak bilgilendirecektir. Bu süreçte doktorunuzun yapacağı bilgilendirmeleri dikkate almak ve ayak bakımınıza önem vermek, iyileşmeniz için kritik bir rol oynamaktadır.
Diyabetik ayak yaralarınız için, ortopedi ve travmatoloji uzmanları ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlarının birlikte çalıştığı ayak sağlığı merkezimizde tedavi olmak istiyorsanız şimdi randevu alabilirsiniz. Ayak sağlığı merkezi ve yazımız ile ilgili merak ettikleriniz için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
Ayak yaraları için evde ne yapılabilir?
Erken dönemdeki ayak ülseri için cerrahi olmayan müdahaleler işe yarayabilmektedir. Ülser belirtilerini fark ettiğiniz durumlarda uygulayabileceğiniz konservatif tedavi yöntemleri ve dikkat etmeniz gerekenlerden bazıları şunlardır;
- Topikal yara bakımı: Diyabetik ayak ülserlerinin enfeksiyon riski daha azdır. Üstü kapalı ve nemli tutulursa daha hızlı iyileşir. Topikal (cilt üzerine uygulanan ilaçlar) yara bakımı ile doğrudan yaranın üzerine uygulanacak tedavide de amaç bunu sağlamaktır.
- Ayaklarınızı yukarıda tutmak: Ayakta ülseri tamamen yok etmek gibi bir özelliği olmadığı için bir tedavi yönteminden ziyade yardımcı bir uygulamadır. 40 ila 93 yaş aralığındaki diyabetik ayak ülseri olan bireylerde yapılan bir araştırmada ayakları yukarıda tutmanın, ödem oluşumunu ve yara üzerindeki baskıyı azalttığı için iyileşmeyi teşvik ettiği gözlemlenmiştir.
Bununla birlikte, diyabete bağlı olarak kan dolaşımının halihazırda iyi sağlanamadığı hastalarda, diyabetik ayak ülserinin iyileşmesi için bu uygulamanın ne sıklıkta yapılması gerektiği hakkında doktorunuzdan bilgi almanız gerekmektedir.
- Ayakları sıkan ayakkabı ve çoraplar giymekten kaçınmak: Diyabetik ayak ve ülseri bulunan hastalar (özellikle vasküler hastalığı olanlar), dizde kan dolaşımını bozacağından; dize varan, sıkı ve üst kısmı sıkı lastikli olan çoraplar giymekten kaçınmalıdır. Aynı zamanda, çoraplarınızı her gün değiştirmeniz önemlidir.
Amputasyon yapılmazsa ne olur?
Ayak amputasyonlarının %85’i diyabetik ayağa bağlı olarak yapılır. Ayağın amputasyon sürecine gelmesi, ayaktaki dokuların geri dönüşsüz bir şekilde canlılığını yitirmesi anlamına gelmektedir. Canlılığını yitirmiş dokulara kan taşınamaz yani kan hücreleri dokulara; besin, oksijen ve enfeksiyonu önleyici alyuvarları iletemez. Ölü dokular uzaklaştırılmaz yani ayak ampute edilmezse burada ilerleyecek enfeksiyon komşu dokulara da yayılabilir. Bu durum ise hastanın yaşamını da ciddi düzeyde tehdit etmektedir.
Ayak yaraları için hangi doktora gidilir?
Ayaklardaki olağandışı tahriş, şişme, kızarıklık ve sıvı sızıntısı gibi diyabetik ayak yarası belirtilerini öncelikle ortopedistler incelemektedir. Hastanın tıbbi geçmişi ve ülser belirtileri değerlendirildikten sonra diyabetik ayak tedavisi “diyabetik ayak ekibi” tarafından yapılmaktadır. Bu ekipte yer alan kişiler:
- Diyabetolog veya diyabet konusunda eğitilmiş iç hastalıkları uzmanı,
- Diyabet eğitim hemşiresi,
- Ortopedist,
- Podiatrist,
- Ortez/protez uzmanı,
- İnfeksiyon hastalıkları uzmanı,
- Damar cerrahisi uzmanı,
- Plastik cerrah ve
- Psikiyatristtir.
