Eklemler, vücudun hareket kabiliyetini sağlayan yapılardır. Günlük yaşamda gerçekleştirilen pek çok harekette eklemler, büyük bir uyum içinde çalışır. Ancak bazen eklemlerde beklenmedik problemler ortaya çıkabilir ve hareketleri olumsuz etkileyebilir. Bu sorunlardan biri de eklem faresi olarak bilinen durumdur.
Aniden ortaya çıkan ağrı, takılma hissi veya hareket kısıtlılığı gibi belirtilerle kendini gösteren eklem faresi, zamanla eklem sağlığını tehdit edebilecek ciddi bir duruma dönüşebilir. Peki, eklem faresi nedir, nasıl oluşur ve tedavi seçenekleri nelerdir? Bu yazıda, eklem faresine dair önemli detayları ele alacağız.
İçindekiler:
- Eklem Faresi Nedir?
- Eklem Faresi Neden Olur?
- Eklem Faresi Nasıl Teşhis Edilir?
- Eklem Faresi Nasıl Tedavi Edilir?
- Eklem Faresi Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci
Eklem Faresi Nedir?
Eklem faresi; İngilizcede “loose body”, eklem içi serbest cisim olarak da adlandırılabilen, eklem boşluğunda hareket eden küçük parçalardır. Bu parçalar kemik, kıkırdak veya her ikisinin karışımı olabilir. Eklem içinde “fare gibi dolaşan” bir yapıyı ifade etmek için bu terim kullanılır.
Kemiklerin birleştiği yüzeyler, hareketi sağlamak için eklem kıkırdağı adı verilen pürüzsüz, kaygan bir doku ve eklem sıvısı (sinovyal sıvı) ile kaplıdır. Ancak eklem kıkırdağı veya altındaki doku çeşitli nedenlerden ötürü zarar gördüğünde, bu dokulardan küçük parçalar kopabilir. Kopan parçalar, eklem boşluğuna düşebilir ve orada hareket edebilir. Bu serbest parçalara “eklem faresi” denir.
Eklem faresinin boyutu, bir pirinç tanesinden nohut büyüklüğüne kadar değişebilir. Çoğu zaman diz ekleminde oraya çıkar. Dirsek veya omuz gibi eklemlerde görülebilir. Hareket ettikçe eklem yüzeyine çarparak kıkırdağa zarar verebilir. Bu durum, eklemden çıtırdamaya benzer sesler gelmesi, ani takılma veya rahatsızlık hissi gibi sorunlara yol açabilir.
Eklem Faresi Neden Olur?
Eklem faresi; eklem içindeki yapıların, çoğu zaman alınan darbeler veya var olan dejeneratif (zaman geçtikçe kötüleşen) eklem hastalıklarının bir sonucu olarak meydana gelir. Bu süreci tetikleyebilecek başlıca nedenler, aşağıdakiler gibi sıralanabilir:
Travma ve Akut Yaralanmalar
Eklem bölgesine alınan şiddetli darbeler, eklemdeki yapıların ani ve aşırı kuvvete maruz kalmasına neden olur. Bu durumda eklem kıkırdağı zarar görebilir veya kemik kırıkları oluşabilir. Oluşan parçalar, eklem boşluğuna düşerek eklem faresi haline gelebilir.
- Spor Yaralanmaları: Futbol, basketbol, kayak gibi yüksek etkili sporlar, diz travmalarına ve eklem faresi oluşumuna zemin hazırlayabilir.
- Trafik Kazaları: Eklemin sert bir yüzeye çarpması, kemik veya kıkırdak dokusunda hasara yol açabilir. Bu hasar sonucunda kopan parçalar, eklem içinde serbest hale gelebilir.
- Yüksekten Düşme: Yüksekten düşme sonucu dizde meydana gelen ani şok, kıkırdağın veya kemik ucunun parçalanmasına ve koparak eklem boşluğuna düşmesine neden olabilir.
Osteoartrit (Kireçlenme)
Halk arasında kireçlenme olarak bilinen osteoartrit, eklem kıkırdağının ilerleyici bir şekilde yıpranması ve aşınmasıyla oluşan, kronik bir eklem hastalığıdır. Yaşlanma, genetik yatkınlık, aşırı kilo, eklemi zorlayan tekrarlayıcı hareketler ve travmalar, osteoartrit gelişiminde rol oynar.
Osteoartritte eklem kıkırdağı, önce yumuşar ve elastik yapısını kaybeder. Ardından yüzeyinde çatlaklar ve düzensizlikler oluşur. İlerleyen aşamalarda kıkırdak dokusu incelir, saçaklanır ve tamamen aşınabilir. Yıpranma sürecinde kıkırdak parçaları koparak eklem boşluğuna düşebilir ve dizde eklem faresi haline gelebilir.
Osteoartrit ilerledikçe eklem kenarlarında osteofit adı verilen kemik çıkıntıları da oluşabilir. Osteofitler, zamanla kırılıp eklem faresi olarak eklem boşluğuna karışabilir.
Osteokondritis Dissekans
Osteokondritis dissekans, kemik ve kıkırdak dokusunun bir bölümünün eklem yüzeyinden ayrılmasıyla sonuçlanan bir rahatsızlıktır. Çoğu zaman çocuklarda ve spor yapan bireylerde görülür.
Osteokondritis dissekanstan etkilenen bölgedeki kemik dokusunda kan akışı azalabilir veya kesintiye uğrayabilir. Bu nedenle kemik veya kıkırdak dokusu canlılığını yitirir ve bulunduğu bölgeden kopar. Ayrılan parça, eklem içinde serbestçe hareket edebilen bir eklem faresi haline gelir.
Osteokondritis dissekansın kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak genetik yatkınlık, tekrarlayan travmalar, kan dolaşımı bozuklukları ve obezite, hastalığın gelişiminde rol oynayabilir.
Sinovyal Kondromatozis
Sinovyal kondromatozis, eklemlerin iç yüzeyini kaplayan zarda (sinovyum) nadiren görülen ve iyi huylu tümör benzeri bir rahatsızlıktır. Bu hastalıkta sinovyum, anormal şekilde büyüyerek kıkırdaktan oluşan küçük yumrular üretir.
Kıkırdak yumrularından bazıları, zardan koparak eklem boşluğuna düşebilir ve eklem faresi haline gelebilir. En sık diz ekleminde görülmekle birlikte çoğu zaman tek eklemi etkiler. Zamanla eklemde hasara yol açabilir. Hastalığın nedeni ise tam olarak bilinmemektedir.
Diğer Nedenler
Yukarıda belirtilen nedenlerin yanı sıra eklem faresi oluşumuna sebep olabilecek başka faktörler de mevcuttur:
- Artrit: Romatoid artrit, gut gibi artrit türleri, eklem kıkırdağını ve diğer eklem yapılarını zayıflatarak eklem faresi oluşumu riskini artırabilir.
- Eklem Cerrahisi Sonrası: Nadiren de olsa eklem cerrahisi sonrasında eklem içinde kıkırdak veya kemik parçaları serbest kalarak eklem faresi oluşturabilir.
- Yaş: Yaşın ilerlemesiyle birlikte kıkırdakta meydana gelen değişiklikler, kıkırdağın yıpranmasına ve dolayısıyla eklem faresi oluşumuna zemin hazırlayabilir.
Eklem Faresi Belirtileri
Eklem faresi belirtileri, kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Semptomların türü, şiddeti ve sıklığı, eklem faresinin büyüklüğüne, eklem içindeki bölgesine ve eklem faresine neden olan duruma göre farklıdır. Bazı kişilerde eklem faresi belirti vermezken diğerlerinde ise belirgin ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen şikayetlere yol açabilir.
- Ağrı: Serbest parça, eklem aralığına sıkıştığında ağrı hissedilebilir. Ağrı, çoğu zaman hareket sırasında tetiklenir.
- Eklem Kilitlenmesi: Kilitlenme, eklem faresinin eklem yüzeyleri arasına sıkışması veya eklem hareket yolunu engellemesi sonucu meydana gelir. Diz ekleminde eklem faresi, uyluk ve kaval kemiği çıkıntıları arasına sıkışarak dizin tam olarak açılmasını veya bükülmesini engelleyebilir.
- Dizin İçinde Hareketli Bir Cisim Hissi: Parça, eklem içinde hareket ederken eklemde “bir cismin hareket ettiği” veya “takıldığı” hissi oluşabilir.
- Şişlik ve İltihap: Eklem faresi, eklem içinde tahrişe ve enflamasyona neden olabilir. Bu nedenle eklem içinde sıvı birikimi ve şişlik meydana gelebilir.
- Eklemden Ses Gelmesi: Hareket sırasında eklemden sesler gelebilir. Serbest parçanın eklem yüzeyleri üzerinde hareket etmesi, kıkırdak yüzeylerine çarpması veya eklem aralığında yer değiştirmesi sonucu bu sesler ortaya çıkabilir.
Eklem Faresi Nasıl Teşhis Edilir?
Eklem faresi tanısı; hastanın şikayetleri, klinik muayene bulguları ve görüntüleme yöntemlerinin birlikte değerlendirilmesiyle konulur.
1. Fiziksel Muayene
Hastanın şikayetleri detaylı bir şekilde dinlenir. Eklem ağrısı, kilitlenme, hareket sırasında oluşan sesler, eklemin içinde bir cisimin hareket ettiği hissi gibi belirtilerin varlığı, eklem faresi ihtimalini artırır. Şişlik, hareket açıklığında kısıtlılık ve hastanın yürüyüş şekli değerlendirilebilir.
2. Radyolojik Görüntüleme Yöntemleri
Görüntüleme teknikleri, eklem faresinin varlığını ve yerini belirlemede rol oynar:
- Röntgen (X-Ray): Çoğu zaman ilk olarak başvurulan görüntüleme yöntemidir. Röntgen, kemik yapılarındaki değişiklikleri, kıkırdak aşınması ve olası küçük serbest cisimlerin varlığını değerlendirmede kullanılır. Fakat küçük kıkırdak parçacıklarını her zaman net göstermeyebilir.
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR): Eklemdeki yumuşak dokuların (kıkırdak, sinovyal doku, serbest cisimler vb.) detaylı olarak incelenmesini sağlar. Kıkırdak hasarı, kopmuş doku parçalarının boyutu ve yerinin saptanmasında MR kullanılabilir.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): Röntgene göre daha detaylı kesitsel görüntüler verir. Eklem içerisindeki küçük serbest cisimlerin konumlarını belirlemek için tercih edilebilir.
3. Tanısal Artroskopi
Eklem faresi tanısını kesinleştirmek veya diğer görüntüleme yöntemleriyle elde edilen bilgileri desteklemek amacıyla tanısal artroskopi uygulanabilir. Bunun için küçük bir kesi aracılığıyla eklem içine ince bir kamera (artroskop) yerleştirilir. Bu sayede doktor, eklem içini doğrudan bir ekrandan görüntüleyebilir ve eklem faresinin varlığını, boyutunu, yerini ve eklem içindeki diğer olası sorunları (kıkırdak hasarı gibi) net bir şekilde gözlemleyebilir.
Eklem Faresi Nasıl Tedavi Edilir?
Çoğu durumda, eklemdeki serbest cisimlerin cerrahi olarak alınmasıyla eklem faresi tedavisi gerçekleştirilir. Ayrıca şikayetleri azaltmak için nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar ve fizik tedavi önerilebilir.
Cerrahi Tedavi Yöntemleri
Soruna sebep olan parçaları, eklem içinden fiziksel olarak çıkarmak amacıyla eklem faresi ameliyatı uygulanabilir. Eklem faresi tedavisinde en sık kullanılan cerrahi yöntem artroskopik cerrahidir. Açık cerrahi yöntem ise daha nadiren, özel durumlarda tercih edilebilir.
Artroskopik Cerrahi (Kapalı Cerrahi): Artroskopi, minimal invaziv bir cerrahi tekniktir. Yani küçük kesiler aracılığıyla eklem içine ince bir kamera ve cerrahi aletler yerleştirilerek gerçekleştirilir. Eklemin içi, bir monitörden canlı olarak izlenir ve eklem faresi, özel aletler yardımıyla çıkarılır. Varsa eklem yüzeyindeki hasar da onarılabilir.
Açık Cerrahi (Artrotomi): Açık cerrahi, eklem faresinin çıkarılması için daha büyük bir kesi yapılarak eklem boşluğuna doğrudan ulaşılması yöntemidir. Artroskopik cerrahinin gelişmesiyle birlikte açık cerrahi, eklem faresi tedavisinde nadiren tercih edilen bir yöntemdir. Büyük boyutlu ve çok sayıdaki eklem farelerinde açık cerrahi uygulanabilir.
Eklem Faresi Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci
Eklem faresi ameliyatı sonrası erken dönemde ağrı ve şişlik kontrol altına alınır. Ardından fizyoterapist eşliğinde, kademeli olarak hareket etme ve güçlendirme egzersizleri uygulanır. Çoğu hasta, düzenli ve sistematik bir rehabilitasyon programı sayesinde ortalama 1 hafta içerisinde günlük aktivitelerine geri dönebilir ve ameliyattan 2-3 hafta sonra tam anlamıyla iyileşebilir.
Eklem hasarının durumuna bağlı olarak bazı hastalar için daha uzun süreli ve destekleyici rehabilitasyon programı gerekebilir. Uzun vadede eklem sağlığının korunması için hasta, düzenli olarak takip edilmeli ve kişiye özel bir fizik tedavi programı uygulanmalıdır.
Sonuç
Eklem faresi olarak bilinen eklem içindeki serbest cisimler, eklem sağlığını tehdit edebilir ve yaşam kalitesini düşürebilir. Sporcular ve dejeneratif eklem hastalığı olan kişilerde daha sık görülür ve çoğunlukla hareket kısıtlılığı ile birlikte ağrı gibi şikayetlerle kendini gösterir.
Eklem faresi, cerrahi sonrası tamamen iyileştirilebilen bir sorundur. Ancak tekrar etme riskini azaltmak için altta yatan nedenlerin (travma, osteokondritis dissekans, osteoartrit) teşhis ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle hastalar, düzenli doktor kontrollerini aksatmamalı ve hekim önerilerine uyum göstermelidirler. Eklem faresi ve eklem faresi ameliyatı hakkındaki tüm sorularınız için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Eklem Faresi Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Tedavi edilmeyen eklem faresi, eklem içinde serbestçe hareket ederek kıkırdak yüzeylerine zarar verebilir. Zamanla kıkırdak aşınması, erken kireçlenme (osteoartrit) ve eklemlerde fonksiyon kaybı gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Kilitlenme ve ağrı gibi şikayetler sıklaşarak yaşam kalitesini düşürebilir.
Eklem Faresi Kaynaklı Eklemlerde Sıvı Birikmesi Neden Olur?
Eklem faresi, tahrişe ve iltihaba neden olabilir. Bu durum, eklem zarının daha fazla sinovyal sıvı üretmesine yol açar. Dolayısıyla eklem içinde normalden fazla sıvı birikir ve şişlik oluşur. Sıvı birikimi, eklemin kendini koruma mekanizması olarak da düşünülebilir, ancak uzun vadede rahatsızlığa neden olur.
Eklem Faresine Ne İyi Gelir?
Eklem faresi tedavisinde çoğunlukla cerrahi müdahaleyle serbest cisimlerin çıkarılması ve sonrasında fizik tedavi gerekli olur.
