“Covid-19, Dünya çapında milyonlarca insanı etkileyerek ve binlerce insanın ölümüne neden olarak küresel bir tehdit oluşturmaya devam etmektedir. Hayatımızı kökünden etkileyen bir pandemiye dönüşen koronavirüs salgını bile, antibiyotiğe dirençli bakterilerin neden olduğu enfeksiyonların tehdidi yanında hala sönük kalmaktadır.”
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 26.08.2020 tarihi itibari ile Dünya genelinde Covid-19 tespit edilen vaka sayısı 24 milyonu ve yeni tip korona virüs nedeni ile hayatını kaybedenlerin sayısı 823 bini buldu.
Dünya Sağlık Örgütü antibiyotik direncinden kaynaklı ölümlerin ise Dünya çapında her yıl 700.000’i bulduğunu tahmin etmektedir. Geleceğimize dair korkutucu tahminlerden biri ise; eğer önlem alınmazsa bu yıllık antibiyotik direnci nedeni ile ölüm sayısının 2050’ye kadar 10 milyonu bulacağıdır.
Antibiyotikler | Antibiyotik Direnci Nedir?
Antibiyotikler, keşiflerinden itibaren sağlığımız için zararlı olan bakterilere karşı mücadelemizde insanlığın en etkili silahlarından biri oldu.
Şu an için en basit olarak tanımladığımız mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyonlar çok şiddetli hastalıklara ve ölümlere neden olabilmekteydi. Enfeksiyonlara neden olan bakteriler vücudumuzdaki bir kesikten veya bir su birikintisinden gelerek organizmamız için hayati sorunlara yol açabilmekteydi. İçinde bulunduğumuz zamandan baktığımızda, antibiyotiklerin kullanımının bilinmediği dönemler inanılmaz gelebilir.Antibiyotiklerin kullanımı, insanlık için bu kadar önemli ve tarihe damgasını vuran bir rol üstlenmiş olmasına rağmen ironi tam da buradan, antibiyotiklerin kullanımından doğmaktadır.
Bu ironi antibiyotik direncidir.
Antibiyotiklerin keşfiyle neredeyse eş zamanlı olarak, mikroorganizmaların bu ilaçlara karşı direnç kazanabileceği görülmüştür. İnsanlık tarihinin en önemli buluşlarından olan antibiyotiklerin, başta uygunsuz ve gereksiz kullanımları sonucu gelişen bakterilerin direnci nedeniyle etkilerini önemli oranda kaybetmişlerdir.
Antibiyotik direnci olarak adlandırılan bu durum; ilaçların belirli bir dozda kullanımı sonucu oluşturduğu etkinin, aynı dozda tekrarlayan kullanımlarından sonra azalması veya aynı etkiyi oluşturmak için daha yüksek dozda kullanılmalarının gerekliliğidir. Antibiyotik direnci kısaca tarif edersek bakterilerin antibiyotik kullanımına karşı direnç kazanması ve antibiyotiklerin bazı bakterilere karşı artık etkin olamamasıdır.
Antibiyotiklerimize karşı direnç, gün geçtikçe, bakteriler arasında yayılmaya devam etmektedir. Bu durum yakın gelecekte bakterilerin daha fazla ölüme neden olacağını ve elimizdeki silahlarımız olan antibiyotiklerin enfeksiyona neden olan çoğu bakteriye karşı etkisiz kalacağını göstermektedir.
Gerekli önlemlerin alınmaması durumunda mevcut antibiyotiklerin çoğu enfeksiyon hastalığının tedavisinde etkisini kaybedeceği beklenmektedir.
Antibiyotik direncinin neden olduğu ve olacağı olumsuzlukları engellemek için bilim dünyası bakterilerin en acımasız doğal düşmanına yeniden başvurmaktadır: Bakteriyofajlar veya kısa adı ile fajlar.
Bakteriyofaj (Faj) Nedir?
Bakteriyofajlar (kısa adı ile fajlar) kelime anlamı “bakteri yiyen” olan doğada hazır olarak toprakta, suda ve bakterilerin yaşadığı diğer her yerde bulunabilen, belli (spesifik) bakteri türlerini hedef alan virüslerdir. Bakteriyofajlar doğada bakteri nüfusunu kontrol altında tutmaktadırlar. Fajlar, hepsi sadece belli (spesifik) bakterileri hedef aldıklarından insanlara, hayvanlara ve bitkilere karşı zararsızdır.
Bakteriyofaj tedavisinde (Faj tedavisi) ise yapılan; doğada hazır olarak bulunan bu fajların bakteriyel enfeksiyonlara karşı kullanılmasıdır.
Bakteriyofaj Tedavisi, Dirençli Bir Bakteriyel Enfeksiyonu Nasıl Tedavi Edebilir?
Bakteriyofajlar (Fajlar) hepsi belli bakterilere bağlanır ve bakteriye kendi genlerini (DNA, RNA) enjekte eder. Bakteri içinde faj kendi kopyasını üreterek çoğalır ve en sonunda bakteriyi patlatarak ölümüne neden olur. Bu sayede yeni bakteriyofajlar oluşur ve diğer bakterileri etkisiz hale getirmeye devam eder. Bakteriyofajlar sadece bakteri içinde çoğalabildikleri için bakterilerin tamamı parçalandığında çoğalmayı bırakırlar.
Bakteriler zaman içinde antibiyotik kullanımına karşı mutasyonlar geçirerek direnç kazanabilmektedir Bu mutasyonlar “süper bakterilerin” ortaya çıkmasına neden olmakta ve insanları enfeksiyonlara karşı savunmasız bırakmaktadır.
Bakterilere karşı doğru fajların seçilmesi ve uygulanması ile; antibiyotik dirençli bakterilere karşı doğal düşmanları kullanarak etkili sonuçlar alınabilmektedir. Ayrıca fajlar kendiliğinden çoğaldığından antibiyotiklerin aksine kimi zaman bir doz uygulanması bile yeterli olabilmektedir.
Bakteriyofaj (Faj) Tedavisinin Antibiyotiklere Göre Avantajları nelerdir?
| Bakteriyofaj Tedavisi | Antibiyotik Tedavisi |
|
Sadece belirlenen bakteri gruplarını etkiler. |
Antibiyotikler sadece belirlenen bakterileri değil, yararlı bakteriler olarak bilinen türlere de saldırarak vücudumuzun mikroflorasına zarar verir. |
| Şu ana kadar hiçbir ciddi yan etkisi tanımlanmamıştır. | Alerjiler, ikincil enfeksiyonlar gibi birçok yan etki bildirilmiştir. |
| Bakteriyofajlar, kendilerini çoğaltmak için hedef bakteriye ihtiyaç duyduklarından sadece enfeksiyon yerinde çoğalır. | Vücut tarafından dışarı atılabilirler ve mutlak olarak her zaman enfeksiyon bölgesinde yoğunlaşmayabilirler. |
| Bakteriler fajlara karşı direnç geliştirse bile benzer bir hedef aralığına sahip diğer fajlara karşı duyarlı kalır. | Antibiyotikler belli bakterileri hedeflemeden geniş spektrumlu aktiviteleri nedeni ile sadece ilgili bakteri grubunun değil diğer bakterilerin de dirençli mutantlar haline gelmesine neden olur. |
| Yeni fajların seçilmesi (örneğin, faja dirençli bakterilere karşı) nispeten hızlı bir işlemdir ve sıklıkla günler veya haftalar içinde gerçekleştirilebilir. | Yeni bir antibiyotik geliştirmek (örneğin antibiyotiğe dirençli bakterilere karşı) zaman alıcı bir süreçtir ve birkaç yıl sürebilir. |
Aslında çok da yeni olmayan, geçmişte araştırmaları ve uygulamaları yapılan(ve çeşitli nedenlerle antibiyotik tedavisinin yaygınlaşması ile unutulan) bakteriyofaj tedavisi bakteriyel enfeksiyonların antibiyotik direnci tehdidine karşı tekrar bilim dünyası tarafından göz önüne alınmaktadır. Bakteriyofaj tedavisi, tüm bu avantajları ile beraber antibiyotik direnci geliştiren bakteriyel enfeksiyonlara karşı insanlık için bir umut olmaktadır
Bakteriyofaj Tedavisinin Kullanım Alanları Nelerdir?
Bakteriyofajlar birçok enfeksiyon rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılabilmektedir. Bakteriyofaj tedavisinin başlıca kullanım alanları:
- Bakteriyofaj tedavisi açık ve uzun süre kapanmayan yaraların tedavisinde uygulanabilmektedir. Hastanın yara kaynağı bakteri grubu tespit edilerek etkili faj seçimi ile tedavi uygulaması yapılmaktadır.
- Diyabetik ayak enfeksiyonlarında bakteriyofaj tedavisi uygulanabilmektedir.
- Ortopedik eklem protez cerrahisi sonrası oluşabilecek enfeksiyonlarda bakteriyofaj tedavisine başvurulabilmektedir.
- Kemik iltihaplanması (Osteomyelit) için bakteriyofaj tedavisi yapılabilmektedir.
