Bakteriyel enfeksiyonlar her yaştan insanı etkileyen yaygın sağlık sorunlardan biridir. Bazı enfeksiyon hastalıklarında antibiyotikler ile kısa sürede tedavi mümkün olurken, bazı enfeksiyonlar tedavisi zor uzun süreli bir mücadele haline gelir ve hayati risk oluşturabilir. Bakteri kaynaklı enfeksiyonlar, zararlı bakteri türlerinin vücudumuzda çoğalmasıyla meydana gelir ve vücudun hemen her alanını etkileyebilir. Akciğer, idrar yolu, deri, kulak burun boğaz, bağırsak enfeksiyonları, iyileşmeyen enfekte yaralar ve diyabetik ayak yaraları, osteomiyelit (kemik iltihabı), ortopedik implant enfeksiyonları bakterilerin neden olduğu enfeksiyonların sadece bazılarıdır. Bakteriyel enfeksiyonların standart tedavisinde antibiyotikler kullanılır. Ancak antibiyotiklerin yanlış ve yaygın kullanımı büyük bir soruna yol açmaktadır.. Her antibiyotik kullanımında, vücuttaki bakterilerin antibiyotiğe karşı direnç geliştirme şansı artar.
Bu da zamanla antibiyotiklerin tedavi edemeyeceği enfeksiyonlara ve hastalığın daha da kötüleşmesine yol açabilir. Sessizce büyüyen antibiyotik direnci sorunu günümüzde ciddi boyutlara ulaşmıştır ve herhangi bir önlem alınmazsa 2050’ye kadar ilaç dirençli bakterilerin her yıl 10 milyon insanın ölümüne neden olabileceği tahmin edilmektedir. Bu küresel çapta bir felaket anlamına gelir. Öte yandan, antibiyotiğe dirençli bakterilere karşı bilim insanlarının yeni bir antibiyotik geliştirmesi ve onay alması on veya daha fazla yıl alır. Bu da bakteriyel enfeksiyonlarla savaşmak için acilen alternatif bir yönteme ihtiyacımız olduğunu göstermekte. İyi haber şu ki, bakterilerle mücadelede ümit veren bir yöntem var: Bakteriyofaj Tedavisi.
Bakteriyofaj Tedavisi Nedir?
Bakteriyofajlar, en kısa tanımıyla, bakterileri tanıyıp enfekte ederek onları yok eden ve böylece ortamdan temizleyen virüslerdir. Virüsleri genellikle hastalık yapan mikroorganizmalar olarak bilsek de ‘’bakteriyofaj’’ türünün iyi virüsler olduğunu söyleyebiliriz (Bakteriyofaj: Virüs Dünyasının ‘’İyi’’ Virüsleri). Yeryüzünde en çok bulunan organizmanın bakteriyofajlar olduğu düşünülmektedir. Öyle ki bakterilerin olduğu su kaynaklarında, deniz suyunda, tatlı su birikintilerinde, toprakta, bitkilerde, hayvanlar ve insanlarda bağırsak, akciğer, ağız ve cilt mikrobiyotası gibi birçok noktada doğal olarak bulunurlar. Bakteriyofajlar tek başlarına yaşayamaz ve çoğalamazlar. Her bakteriyofaj özel olarak belirli bakterileri tanır ve onları yok eder. Dolayısıyla insan hücreleri için tamamen zararsızdır. Bu özel doğası sayesinde bakteriyofajların tıpta bakteriyel enfeksiyonlara karşı kullanılma fikri, yani bakteriyofaj tedavisi, ortaya çıkmıştır.
Bakteriyofajlar 1900’lü yılların başlarında keşfedilmiş, ardından ilk olarak kolera ve dizanteri gibi bağırsak enfeksiyonu hastalıklarında kullanılarak başarılı sonuçlar alınmıştır. İlerleyen yıllarda antibiyotiklerin keşfi ve yaygınlaşmasıyla birlikte bakteriyofaj tedavisi çoğu ülkede yerini antibiyotiklere bırakmıştır. Ancak, özellikle son yıllarda ciddi bir tehdit oluşturan antibiyotik direnci sorunu bakteriyofaj tedavisine olan ihtiyacı ve ilgiyi arttırmıştır.
Bakteriyofaj tedavisi; ilk olarak enfeksiyona neden olan bakteri türünün belirlenmesiyle başlar. Doktor muayenesi yapılarak durum değerlendirilir ve hastanın bakteriyofaj tedavisine uygunluğu belirlenir. Tedavi için öncelikle enfeksiyon olan bölgeden örnek alınır ve laboratuvar analizleri yapılarak enfeksiyona neden olan bakteri türü belirlenir. Tespit edilen bakteri türüne göre özel bakteriyofajlar üretilir ve hazırlanan bakteriyofaj çözeltisi enfeksiyon bölgesine göre lokal, oral veya damar yolu gibi farklı yöntemlerle uygulanabilir. Enfekte olmuş ayak yaraları, osteomiyelit (kemik iltihabı), protezle ilişkili enfeksiyonlar gibi ortopedik enfeksiyonlarda bakteriyofaj tedavisi genellikle lokal uygulamalar ile yapılır. Tedavi, doktorunuzun ön göreceği şekilde tekrarlayan uygulamalar ile devam edebilir.
Bakteriyofaj Tedavisi Hangi Hastalıklarda Kullanılabilir?
Bakteriyofaj tedavisi birçok enfeksiyon hastalığı için umut veren bir tedavi haline gelmiştir. Bakteri kaynaklı hastalıklarda, akciğer enfeksiyonlarından kulak burun boğaz enfeksiyonlarına kadar geniş bir uygulama alanına sahiptir. Kronik prostat iltihabı, idrar yolu enfeksiyonları, kistik fibrozis, bronşit, bağırsak enfeksiyonları, vajinit, kulak burun boğaz enfeksiyonları gibi akut veya kronik birçok enfeksiyon hastalığı bakteriyofaj tedavisinin uygulandığı alanlardır. Dolaşım sorunu olan kişilerde enfeksiyonlu bölgeye antibiyotik ulaşımı zorlaşabilir. Bu durumlarda enfekte olmuş diyabetik ayak yaraları ve osteomiyelit (kemik iltihabı) tedavisi için bakteriyofaj uygulaması oldukça etkili tedavi yolu sağlar.
Ortopedik implant enfeksiyonlarının tedavisinde ve cerrahi enfeksiyonların önlenmesi için de bakteriyofaj tedavisi uygulanmaktadır. İyileşmesi zor birçok ileri kemik enfeksiyonunda bakteriyofaj tedavisinin uygulanmasıyla haftalar içinde başarılı sonuçlar alındığı görülmüştür.
Osteomiyelit (Kemik İltihabı ) Tedavisinde Bakteriyofaj: Osteomiyelit; yaralanma ve kırıklar, kronik açık yaralar, diyabetin yan etkileri, kan yoluyla kemiğe yayılan enfeksiyonlar, cerrahi enfeksiyonlar gibi çeşitli durumların sonucunda oluşan kemik iltihaplanması yani bir tür enfeksiyon hastalığıdır. Ateş, enfeksiyon bölgesinde şişlik, kızarıklık ve ağrı, kemik ağrıları, hareketlerde kısıtlılık, yorgunluk ve halsizlik gibi belirtiler gözlenir. 6 haftadan daha uzun süren kemik iltihabı kronik osteomiyelit haline gelir. Osteomiyelit tedavisinde cerrahi yöntemler, hastalıklı kemik ve dokunun çıkarılması (debridman) veya antibiyotik tedavisi gibi yöntemler bulunmaktadır. Ancak bu tedavi yöntemleri, özellikle şiddetli osteomiyelit vakalarında başarısız olabilir. Osteomiyelite neden olan en yaygın bakteri türü Staphylococcus aureus’tur. Staphylococcus aureus, antibiyotiğe karşı direnç geliştirme yeteneği yüksek olan bir bakteri türüdür. Bunun yanı sıra, farklı bakteri türleri bir arada bulunarak tedavisi daha zor enfeksiyonlar gelişebilir. Osteomiyelitin erken evrelerinde başlanırsa, uygun antibiyotiklerle enfeksiyon tedavi edilebilir. Ancak, özellikle antibiyotik dirençli bakterilerin neden olduğu ileri evre ve kronik osteomiyelit tedavisinde antibiyotikler yetersiz kalmaktadır. Bu gibi tedavisi zor kemik enfeksiyonlarında bile bakteriyofaj tedavisinin etkili olduğu ve kısa sürede iyileşme sağladığı birçok çalışmada gösterilmiştir.
Ortopedik İmplant Enfeksiyonlarının Tedavisinde Bakteriyofaj: Ortopedik implantlar çoğunlukla kırık sonrası kemikleri sabitlemek için ve eklem protez ameliyatlarında kullanılmaktadır. Kırık tedavisi için kullanılan geçici implantlar kemik iyileşmesinden sonra çıkarılırken eklem protezinde kullanılan implant hasarlı eklemin yerini alır ve işlevini devam ettirdiği sürece vücutta kalır. İmplant çevresinde gelişen zararlı bakteriler eklem enfeksiyonuna neden olarak hasta için risk oluşturur ve tedavisi zor enfeksiyonlardır. Üstelik bakteriler implant yüzeyinde tabakalar halinde birikerek biyofilm denilen yapılar oluşturur ve kalıcı hale gelebilir. Antibiyotik direnci gelişen ve tedavi edilemeyen zorlu enfeksiyonlarda bakteri oluşumu çevredeki kemik ve dokulara yayılarak tedavi sürecini daha da zorlaştırır.
Eklem protezlerindeki karmaşık bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde bakteriyofajlar önemli bir rol oynamaktadır. Bulgular, antibiyotiğe dirençli bakteriler dahil olmak üzere zorlu enfeksiyonlarda, bakteriyofaj tedavisinin etkili bir yol olduğunu gösteriyor. Bakteriyofajlar sadece enfeksiyona neden olan bakterileri parçalamakla kalmaz, bakterilerin oluşturduğu biyofilm tabakaları parçalayarak da etki gösterirler. 2019’da yapılan bir çalışmada, diz eklem protezi enfeksiyonu yaşayan ve birçok ameliyat ve antibiyotik tedavisine rağmen durumu kötüleşen 62 yaşında bir hastada bakteriyfaj tedavisi uygulanmıştır. Tedavi sonucunda herhangi bir yan etki olmadan enfeksiyon iyileşmiş ve hasta ampütasyon (uzuv kaybı) riskinden kurtulmuştur.
Diyabetik Ayak Yaralarının Tedavisinde Bakteriyofaj: Diyabetik ayak yaraları, diyabete bağlı gelişen, genellikle ayağın alt yüzeyinde ve bası noktalarında oluşan kronik yaralardır. Yaraya eşlik eden enfeksiyonlar diyabetik ayak yaralarının iyileşmesini büyük ölçüde zorlaştırır. Enfeksiyon kontrol altına alınamaz ve ilerlemeye devam ederse osteomiyelit (kemik iltihabı) ve devamında ampütasyona (uzuv kaybı) kadar giden daha ciddi sorunlara neden olur. Çoğu enfeksiyonda olduğu gibi antibiyotik tedavisi diyabetik ayak yaralarının tedavisinde ilk başvurulan tedavi yöntemlerinden biridir. Ancak, giderek artan antibiyotik direnci ve diyabete bağlı dolaşım bozuklukları nedeniyle antibiyotik etkisinin yetersiz kalması gibi sorunlar enfekte yaraların antibiyotik ile tedavisini zorlaştırır. Bakteriyofaj tedavisi, enfekte olmuş ayak yaraların tedavisinde son derece etkili bir tedavi yoludur. Birçok hastada, bakteriyofaj tedavisi ile diyabetik ayak yaraları kısa sürede ve güvenle iyileşmiştir.
Uzun süre antibiyotik tedavisi uygulanmasına rağmen iyileşmeyen ve ciddi risk oluşturan ilerleyici enfeksiyonlara karşı bakteriyofaj tedavisinin başarı sonuçlar verdiği birçok klinik araştırmada kanıtlanmıştır.
Bakteriyofaj Tedavisinin Avantajları Nelerdir?
Bakteriyofaj tedavisinin ciddi bir yan etkisi yoktur. Bakteriyofajların en önemli özelliği bakterilere özgü olmaları ve insan hücrelerine zarar vermemeleridir. Bakteriyofajlar, enfeksiyona neden olan bakterileri temizledikten sonra insan bağışıklık sistemi tarafından ortadan kaldırılır. Şimdiye kadar bakteriyofajlar için ciddi herhangi bir yan etki tanımlanmamıştır.
Bakterilere özgü ve spesifiktirler. Antibiyotikler hastalığa neden olan mikroorganizmaları hedeflerken normal bağırsak mikroflorası da hedeflenmiş olur. Bu da hastada ciddi ikincil enfeksiyonlara yol açabilen mikrobiyal dengeyi etkiler. Özellikle uzun süre antibiyotik kullanımı böbrek yetmezliği, karaciğer fonksiyonlarında bozukluk gibi ciddi hasarlar yaratabilir. Bakteriyofajlar ise genellikle sadece hedeflenen bakteri türlerini etkiler, enfeksiyon bölgesinde lokalize olurlar ve normal bağırsak florasını etkilemezler. Böylece ikinci bir enfeksiyon veya yan etki oluşturmazlar.
Antibiyotik dirençli bakterilere etki eder. Bakteriyofajlar antibiyotik direnci gösteren bakteri türlerine karşı etkilidir. Böylece antibiyotik direnci nedeniyle iyileşmeyen uzun süreli enfeksiyonlar için etkili ve güvenilir tedavi yolu sağlar.
Bakterilerin oluşturduğu biyofilm tabakalara karşı etkilidir. Bakteriler yoğun hücre toplulukları oluşturarak biyofilm denilen tabakalar halinde birikebilir. Biyofilm oluşumuna karşı antibiyotikler yetersiz kalabilir. Bakteriyofajlar ise bakterilerden daha küçük olan yapılarıyla biyofilm tabakaların arasına sızarak bakterileri yakalar ve ortadan kaldırırlar.
Bunların yanı sıra, bakteriyofaj uygulaması kişiselleştirilmiş bir tedavidir. Her hasta için özel bakteriyofajlar hazırlanır ve geniş spektrumlu bakteriyofajlar kullanılır. Enfeksiyon durumuna göre gerekli görülürse bakteriyofaj ve diğer ilaçlar birlikte kullanılabilir. Böylece kronik enfeksiyon tedavisinin başarı şansı yükselmektedir.
Virüsler, özellikle bu günlerde, her ne kadar endişe verici olsa da bakteriyofajlar enfeksiyonla savaşta bizim tarafımızda rol oynayan yardımcılardır. Siz de enfeksiyon hastalığınız için çözüm arıyorsanız bakteriyofaj tedavisi hakkında daha fazla bilgi almak için bize ulaşabilirsiniz.
