Yürüme Bozukluğu Nedir ve Neden Olur?

Yürüyüş, hepimizin günlük yaşamının ortak aktivitesidir ve sistematik bir döngüyü içermektedir. Bu döngü; beynimizin, kemiklerimizin ve kaslarımızın birlikte çalışmasını gerektiren karmaşık hareketler dizisinden oluşmaktadır. Söz konusu bu sistemlerden herhangi birinde bir sorun olması durumunda ise kişilerde yürüme bozukluğu görülebilmektedir. 

Yürüyüş bozukluklarının nedenleri arasında; nörolojik (sinir sistemi ile ilgili) durumlar, ortopedik sorunlar (kemik, kas ve eklemle ile ilgili) ve diğer hastalıklar (solunum yetmezliği, atar damar tıkanıklığı, obezite vb.) yer almaktadır. Ayrıca yürüme ve denge bozukluğu, özellikle yaşlılarda kırıkların en sık nedeni olan düşmelerin habercisi olabilmektedir.

Eğer siz de yürürken veya ayakta dururken; dengesizlik, yavaş yürüme hızı ve yürümede zorlanma gibi belirtilere sahipseniz; Yürüme bozukluğu nedir? Neden olur? Yürüme bozuklukları belirtileri nelerdir? Çeşitleri nelerdir? Nasıl teşhis edilir ve yürüme bozukluğu nasıl düzeltilir? Sorularının cevaplarını yazımızın devamında bulabilirsiniz.

İçindekiler:

• Yürüme Bozukluğu Nedir?
• Doğru Yürüyüş Nasıl Olmalıdır?
• Yürüme Bozukluğu Neden Olur?
• Mineral ve vitamin eksiklikleri yürüme bozukluğuna neden olabilir mi?
• Yürüme Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?
• Yürüme Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
• Yürüme Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
• Yürüme Bozukluğu Nasıl Düzeltilir?

Yürüme Bozukluğu Nedir?

Yürüyüş, bir kişinin yürüme şeklini ifade etmek için kullanılan terimdir. Yürüyüşü oluşturan iki temel işlev; denge ve harekettir. Denge; vücudu dik ve hareket için uygun pozisyonda tutmak veya düşmelere karşı korunmak için gerekli olan vücut duruşunu ifade etmektedir.

Hareket ise kişiyi istenen yönde hareket ettiren uzuvların (kollar, bacaklar) ve gövdenin ritmik, düzenli hareketlerinden oluşmaktadır. Daha basit ifadeyle yürüme, hem denge hem de kas koordinasyonunu gerektiren bir eylemdir.

Resim 1’de görüldüğü gibi normal yürüme döngüsünü oluşturan aşamaların birinde veya birkaçında sorun olması sağlıklı bir yürüyüşü engellemektedir. Bu durum ise yürüme bozukluğu olarak ifade edilmektedir.

Doğru Yürüyüş Nasıl Olmalıdır?

Yürüyüşü başlatmak, sabit ve dik vücut pozisyonu gerektirir. Yürümeye başlamak için, bir bacak kaldırılarak kalça ve diz öne doğru esnetilir. Ardından sallanan bacağın topuğu, doğru bir yürüyüş için gerekli olan şekilde yere yerleştirilir (topuk vuruşu).

Vücut ağırlığı kademeli olarak tabana ve ardından ayak parmaklarına kaydırılır. Duruş ortası sırasında ise diğer bacak kaldırılarak ileri doğru hareket eder. Bu arada vücut dik tutulur ve kollar aynı taraftaki bacağa zıt yönde sallanır (Resim 1). Normal yürüyüş döngüsünün %60’ı duruş fazı iken %40’ı salınım fazıdır.

Yürüme Bozukluğu Neden Olur?

Yürüme bozukluğu genel olarak nörolojik (sinir sistemi ile ilgili) veya nörolojik olmayan nedenler olarak kategorize edilebilir. Nörolojik nedenler arasında; inme (kısmi felç), nöropati (sinir hasarı), hareket bozuklukları, beyin ve beyincikle alakalı bozukluklar ve omurilik bozuklukları yer almaktadır.

Nörolojik olmayan nedenler arasında ise; ayakların, ayak bileklerinin, dizlerin, kalçaların veya omurganın kireçlenmesi, kemik şekil bozuklukları, bacak boy eşitsizlikleri boyun bölgesinde omurilik kanalının daralması, bel bölgesinde kanal darlığı, görme bozuklukları, solunum yetmezliği, damar tıkanıklıkları ve obezite yani şişmanlık gibi fonksiyonel sınırlamaya neden olan bozukluklar yer almaktadır.

Yürüyüş bozukluğu altında yatan nedene bağlı olarak; ani (akut), uzun süreli (kronik) ve ataklar halinde (epizodik) görülebilmektedir. Ani yürüme bozuklukları her zaman acil tıbbi müdahale gerektiren sebepler içermektedir.

Sürekli ya da kronik yürüme bozuklukları ise genellikle nörolojik rahatsızlıklar nedeniyle hastanın adapte olduğu yürüme bozukluklardır. Ataklar halinde görülen yürüme bozukluğu ise aralıklı olarak aniden ortaya çıkmakta olup; beklenmeyen düşmelere sebep olmaktadır.

Nörolojik rahatsızlıklara bağlı görülen birçok hastalıkta hem periferik sinir sistemi hem de merkezi sisteminin etkilenmesi sonucu yürüyüş bozukluğu görülebilmektedir. Örneğin; Parkinson, Huntington ve hidrosefali gibi nörolojik hastalıklar merkezi sinir sistemi fonksiyonlarını etkileyerek yürüme bozukluğuna neden olabilmektedir.

Bunlara ek olarak; serebral palsi, kalıtımsal sinir sistemi bozukluğu (CMT), kas hastalığı ve spinal müsküler atrofi (SMA) gibi nörolojik rahatsızlıkları olan kişilerde de kalça, uyluk ve bacak kaslarının zayıflamasına bağlı olarak yürüme bozukluğu görülebilmektedir.

Özellikle quadriceps (uyluk ön taraf kası) kas zayıflığı yürümeyi çok etkilemektedir ve yürüme bozukluğuna sebep olan en önemli bacak kaslarından biridir (Resim 2).

Kas-iskelet sistemi kaynaklı yürüme bozuklukları ise; alt taraf (kalça, uyluk ve bacak) kas zayıflığı, omurilik kanal darlığı, skolyoz (omurga eğriliği), parantez bacak, düztabanlık, bacak kısalığı, kalça çıkıklığı, kireçlenme ve kemik eğriliği gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak görülebilmektedir.

Mineral ve vitamin eksiklikleri yürüme bozukluğuna neden olabilir mi?

Kas iskelet sisteminin fonksiyonlarını sürdürmesinde önemli bir yeri olan mineral (kalsiyum, magnezyum) ve vitamin eksiklikleri de (Folik asit, B12 vitamini, E vitamini) yürüme bozukluğunun nedenleri arasında yer almaktadır. Örneğin; omurilik sinir yapısında bozulmaya neden olan B12 vitamini eksikliği, yürüyüşü etkileyen derin duyu kaybı ile birlikte uyuşukluk ve karıncalanmaya yol açabilmektedir.

Ayrıca anksiyete ve depresyon gibi psikiyatrik temelli hastalıkları olan kişilerde de psikolojik yürüme zorluğu oluşabilmektedir. Altta yatan tüm sebepler dışlanmadan hastadaki yürüme bozukluğu psikolojik olarak değerlendirilmemelidir.

Görüldüğü gibi birçok farklı hastalık veya durum yürüyüş bozukluğuna neden olabilmektedir. Yürüme bozukluğunun en sık karşılaşılan nedenleri ise şu şekildedir:

• Kas, kemik ve eklemlerdeki yapısal anormallikler,
• Kas distrofisi gibi kasın yapısal hastalıkları,
• Eklemlerde kireçlenme ve eklem-tendon iltihaplanması,
• Kas, kemik ve eklem yaralanmaları,
• Serebral Palsi, Multipl Skleroz  ve Parkinson hastalığı gibi nörolojik hastalıklar,
• Anksiyete ve depresyona bağlı psikolojik yürüme zorluğudur.

Yürüme Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?

Yürüme bozuklukları belirtileri yürüyüş bozukluğunun altında yatan nedene bağlı olarak farklılık göstermektedir. En sık görülen yürüme bozuklukları belirtileri şunlardır;

• Yürürken veya ayakta dururken dengesizlik veya sallanma,
• Oturma pozisyonundayken ayağa kalkmada zorluk yaşama,
• Yavaş yürüme hızı ve yürümede zorlanma,
• Kas gerginliği veya spazmları,
• Bacak kaslarında veya vücudun bir tarafında zayıflıktır.

Yürüme Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Yürüme bozukluğu çeşitleri; kas-iskelet sistemi (ortopedik), nöromüsküler (nörolojik-sinir sistemi kaynaklı), omurga ve beyin hasarına bağlı olarak farklı çeşitlerde olabilmektedir. En sık görülen yürüyüş tiplerinden bazıları şunlardır:

Antaljik Yürüyüş Nedir?

Halk arasında topallama olarak ifade edilmekte olan antaljik yürüyüş; ağrı kaynaklı etkilenen tarafın yük verme süresinin kısalması ile karakterize yürüme bozukluğudur. Antaljik yürüyüş, sıklıkla kas ve iskelet sistemi sorunlarından kaynaklanmakta olup; kireçlenme, kırık veya burkulma gibi travmatik bir yaralanma sonucu ortaya çıkabilmektedir. Bu yürüyüş tipinde kişiler yavaş ve kısa adımlar atarak ağırlıklarını etkilenen bacaktan, etkilenmeyen diğer bacağa kaydırmaktadırlar.

Koksaljik Yürüyüş Nedir?

Kas ve iskelet sistemine bağlı gelişen bir diğer yürüme bozukluğu ise kalça eklem ağrısından kaynaklanan koksaljik yürüyüştür. Kalça ağrısı olan hastalarda, etkilenen bacakta duruş sırasında üst gövde tipik olarak etkilenen tarafa doğru kaydırılmaktadır (Resim 3). Koksaljik yürüyüşün en sık görülme nedeni kalça çıkığına bağlı gelişen kalça eklemi kireçlenmesidir.

Ataksik Yürüyüş Nedir?

Ataksik yürüyüş, kas hareketlerinin koordinasyon bozukluğundan kaynaklanmaktadır. Kas hareketlerinin koordinasyon bozukluğunun temel nedeni; beyin ve beyinciğin hareketi koordine eden kısımlarındaki işlevsel bozukluktur.

Ataksik yürüyüş tipinde kişinin yürüyüşü düzensiz ve sarsıntılı bir şekildedir. Normal bir insanda yürüyüş, beyin ve kas-iskelet sisteminin koordinasyonu ile istemsiz yani düşünmeden olmaktadır. Ataksik yürüyüşte merkezi sinir sistemi ile kas-iskelet sistemi arasındaki koordinasyon bozulur ve dengesiz düzensiz bir yürüme bozukluğu meydana gelir.

Propulsif Yürüme Nedir?

Propulsif yürüyüş, Parkinson hastalarında görülmekte olup kambur ve katı vücut duruşu ile karakterizedir. Bu yürüyüş tipindeki kişiler, baş ve boyun gövdeden ileride olacak şekilde yürümektedirler. Ayrıca adımlar daha kısa ve hızlıdır.

Stepaj Yürüyüşü Nedir?

Stepaj yürüyüşü, sinir hasarı ile ilişkili olarak ayağını yerden kaldıramama (düşük ayak) sonucu görülmektedir. Bu yürüyüş tipindeki kişilerin ayak ve ayak parmakları aşağı doğrudur; kişi ayağını ve ayak parmaklarını geriye çekemediği için ayak ve ayak parmaklarını yere sürüyerek ilerlemektedir (Resim 4). Bu yürüyüş tipinde ayağın düşüklüğünü telafi etmek için hasta dizini geriye çekerek yürümektedir.

Makaslama Yürüyüş Nedir?

Makaslama yürüyüş türündeki kişilerin yürüme esnasında bacakları içeri doğru eğimlidir. Yürürken diz ve uyluk bölgesi çaprazlaşarak birbirine çarpabilmektedir. Bacaklar, kalçalar ve leğen kemiği esneyerek kişinin çömelmiş gibi görünmesine neden olmaktadır. Adımlar yavaş ve küçüktür. Bu tip yürüyüş genellikle spastik serebral palsili hastalarda görülmektedir.

Spastik Yürüyüş Nedir?

Serebral palsili veya multipl sklerozlu hastalarda yaygın olarak görülen spastik yürüyüş; bir veya iki bacağın sert olduğu ve uzun süreli kas kasılmasından etkilenen bacağın yarım daire şeklindeki bir hareketle sürüklendiği yürüme şeklidir.

Paytak Yürüyüş Nedir?

Paytak yürüyüş; kas güçsüzlüğü veya kemik eğriliğine bağlı iki tarafa devrilerek yürüyüşün halk arasında bilinen ismidir. Kişiler yürüme sırasında sağa ve sola doğru hareket etmektedir. Paytak yürüme bozukluğu doğuştan kalça çıkığı ve kas distrofilerine bağlı olarak görülebilmektedir. Ayrıca bu yürüme bozukluğu parantez bacak gibi kemik eğriliklerinde de görülebilmektedir.

Trendelenburg Yürüyüşü (Ördekvari Yürüyüş) Nedir?

Trendelenburg ya da halk arasında bilinen adıyla ördekvari yürüyüş bozukluğu, Kalça ve üst uyluk kaslarının zayıflığına bağlı olarak görülebilmektedir. Kişiler genellikle oturur pozisyondayken ayağa kalkmakta güçlük çekerler.

Gluteus medius kasındaki zayıflık nedeniyle, sallanan bacağın yanındaki kalça her adımda düşer. Kişi etkilenen kalçadaki yükü azaltmak için ağırlığını etkilenmeyen tarafa kaydırmaktadır (Resim 5).

Yürüme Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Yürüme bozukluğunun teşhis edilmesi için ilk olarak nöroloji veya ortopedi doktoru tarafından hastanın tıbbi öyküsü dinlenecek ve fizik muayenesi yapılacaktır. Fizik muayenesi, hastanın genel değerlendirilmesi, kas-iskelet sistemi muayenesini ve nörolojik bir muayeneyi içermektedir.

Muayene sonrasında ise çeşitli laboratuvar (kan) testleri ve yürüme bozukluğunun yapısal nedenin belirlenebilmesi için; Röntgen, Tomografi ve Emar-MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme) gibi görüntüleme yöntemlerine başvurulmaktadır. Ancak hangi görüntüleme yöntemine başvurulacağına yürüme bozuklukları belirtilerine göre karar verilmektedir.

Yürüme Bozukluğu Nasıl Düzeltilir?

Yürüyüş bozukluğu tedavisinde yürüme ve denge bozukluğunun altında yatan nedenin doğru bir şekilde teşhis edilmesi, etkili tedavi planın yapılması açısından önemlidir. Tedavi planı, kişinin yürüme bozukluğu belirtilerinin ciddiyetine ve nereden kaynaklandığına bağlı olarak belirlenmektedir.

Kas, iskelet ve eklem rahatsızlıklardan kaynaklanan yürüme bozukluklarında baston ve yürüteç gibi yardımcı cihazlar, dengenin sorun olduğu bazı durumlarda yardımcı olabilmektedir.

Fizik tedavide uygulanan denge ve güçlendirme egzersizleri de dengeyi, gücü ve esnekliği geliştirmek için başvurulan tedavi seçeneklerindendir. Ancak kalça çıkıklığı, ileri derece eklem kireçlenmesi ve kırıklarda cerrahi müdahale gerekebilmektedir.

Yürüyüş bozukluğu nörolojik ve psikolojik nedenlerinden kaynaklanan hastalara ise belirtilerin rahatlamasını sağlamak için ilaç tedavisi uygulanabilmektedir.

Siz de kendiniz veya çocuğunuzda yürürken denge bozukluğu gözlemliyorsanız; yürüme ve denge bozukluğu hakkındaki sorularınız için bizimle iletişime geçebilir veya yürüme bozukluğu tedavi seçeneklerini değerlendirmek için doktorlarımızdan randevu alabilirsiniz.