Günümüzde, modern tıbbın sağladığı teknolojiler, pek çok kronik kas-iskelet sistemi ve yumuşak doku hastalığında cerrahi olmayan, etkili alternatif tedavi seçeneklereri oluşturmaktadır. Bu yöntemlerden biri de son yıllarda hem ortopedi hem spor hekimliği hem de rehabilitasyonalanlarında sıkça adından söz ettiren Ekstrakorporeal Şok Dalga Tedavisi (ESWT)’dir.
İlk kez böbrek taşı kırma amacıyla geliştirilen bu teknoloji, zaman içerisinde kas, tendon, eklem ve bağ dokusu problemlerinin tedavisinde de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Şok dalgalarının vücuda uygulanması yoluyla, dokularda doğal iyileşme sürecinin aktif hale getirilmesi esasına dayanır. ESWT, ağrı yönetimi ve fonksiyonel iyileşme açısından birçok hasta için umut verici bir yöntem haline gelmiştir.
Bu yazımızda, ESWT’nin nasıl çalıştığından hangi hastalıklarda kullanıldığına, uygulama şekillerinden olası yan etkilerine kadar tüm yönlerini bilimsel bir bakışla ele alacağız. Eğer siz de cerrahi (invaziv) yöntemler yerine alternatif, güvenli ve etkili bir tedavi seçeneği arıyorsanız ESWT hakkında detaylı bilgiye, yazımızın devamında ulaşabilirsiniz.
İçindekiler:
- ESWT Nedir?
- ESWT Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
- Şok Dalga Tedavisi (ESWT) Nasıl Uygulanır?
- ESWT İyileşmeyi Nasıl Etkiler?
- ESWT Zararları Var mıdır? Olası Yan Etkiler
- ESWT Kimlere Uygulanamaz?
- Sık Sorulan Sorular
ESWT Nedir?
ESWT açılımı, ingilizce “Extracorporeal Shock Wave Therapy” kelimelerinin baş harflerinden oluşur Türkçede “vücut dışından uygulanan şok dalga tedavisi” anlamına gelir. Bu tedavi yöntemi, yüksek enerjili ses dalgalarının belirli bir bölgeye odaklanarak vücudun doğal iyileşme sürecini harekete geçirme prensibine dayanır.
ESWT, cerrahi gerektirmeyen (non-invaziv) bir yöntem olarak kronik kas-iskelet sistemi sorunları, tendon yaralanmaları, kireçlenme ve diğer yumuşak doku rahatsızlıklarının tedavisinde etkili bir alternatif haline gelmiştir.
ESWT’nin Tarihçesi ve Gelişimi
ESWT ilk olarak 1980’lerin başında, böbrek taşlarının kırılması (litotripsi) amacıyla geliştirildi. 1982 yılında böbrek taşı tedavisi için kullanılmaya başlayan bu teknoloji, zamanla tıp dünyasında farklı alanlarda da etkisini gösterdi.
Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren tendon yaralanmaları, plantar fasiit (taban fasyası), tendonit ve kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarında başarılı sonuçlar alınması, ESWT’nin kullanım alanlarını genişletti. Günümüzde ise sadece ortopedik problemlerde değil, cilt yenileme, yara iyileşmesi ve kemik kaynamama sorunu (pseudoarthrosis) gibi durumlarda da uygulanmaktadır.
ESWT’nin Temel İşleyişi
ESWT tedavisinin temelini oluşturan şok dalgaları, çok kısa süreli, ani basınç değişimi oluşturan yüksek enerjili ses dalgalarıdır. Şok dalgaları, klasik ses dalgalarına kıyasla keskin bir şekilde yükselen bir tepe basınca ulaşır ve ardından hızlıca düşük basınca geri döner. Bu özellik, şok dalgalarının biyolojik dokularda mikrotravma ve biyolojik yanıt oluşturma kapasitesini artırır.
Bu dalgalar, saniyede yaklaşık 1500 m/s’yi aşan hızda ilerler ve taşıdıkları enerji, hedeflenen dokuya odaklanarak hücresel düzeyde iyileşme mekanizmalarını uyarır.
ESWT’de kullanılan şok dalgalarının tepe basıncı, ultrason dalgalarına kıyasla yaklaşık 1000 kat daha yüksektir. Bunun yanında, dalgaların belirli bir derinliğe ve odak noktasına yönlendirilebilmesi, tedavide önemli avantaj sağlar.
ESWT tedavisi, farklı cihaz türleri ve uygulama teknikleri ile gerçekleştirilebilir. Temelde iki ana ESWT türü bulunur:
Odaklanmış Şok Dalga Tedavisi (Focused ESWT – F-SWT):
Odaklanmış şok dalgaları, enerji taşıyan dalgaların belirli bir derinliğe tam olarak odaklanmasını sağlar. Bu sayede derin dokulardaki hedef noktalara, yüksek yoğunlukta enerji aktarımı yapılır. Çoğunlukla elektromanyetik, piezoelektrik veya elektrohidrolik mekanizmalarıyla çalışır.
- Elektrohidrolik ESWT: Elektrotlar arasında oluşturulan yüksek voltajlı elektrik deşarjı ile su içinde şok dalgaları üretir.
- Piezoelektrik ESWT: Piezoelektrik kristallerin elektrik akımı ile uyarılması sonucu şok dalgaları oluşturur.
- Elektromanyetik ESWT: Elektromanyetik alan kullanılarak bir membran veya bobin aracılığıyla şok dalgaları üretir.
Klinik Kullanım Alanı:
Genel olarak kalça, omuz gibi derin tendon ve kemik dokularında tercih edilir. Örneğin kalçada trokanterik bursit, omuz kireçlenmesi gibi sorunlar için kullanılabilir. Tedavi sırasında çoğu zaman ultrason veya floroskopi gibi görüntüleme teknikleri kullanılarak dalganın doğru derinlikte hedefe ulaşması sağlanır.
Radyal Şok Dalga Tedavisi (R-ESWT)
Radyal ESWT’de şok dalgaları daha geniş bir alana yayılır ve yüzeyel dokular üzerinde etkili olur. Dalga, cihaz başlığından cilt yüzeyine yayıldığında maksimum basınca ulaşır ve derinleştikçe enerjisi azalır. Çoğunlukla pnömatik sistemlerle çalışır.
- Pnömatik ESWT: Basınçlı havanın ittiği bir merminin mekanik çarpma hareketiyle basınç dalgaları oluşur.
Klinik Kullanım Alanı:
Plantar fasiit, tenisçi dirseği gibi cilt altı, yüzeye yakın tendon ve bağ dokusu rahatsızlıklarında tercih edilir.
F-SWT ve R-SWT Karşılaştırması:
| Özellik | F-SWT (Odaklanmış) | R-SWT (Radyal) |
|---|---|---|
| Dalga Tipi | Şok dalgası | Basınç dalgası |
| Enerji Yoğunluğu (EFD) | 0.29–0.60 mJ/mm² (Yüksek) | <0.08 mJ/mm² (Düşük) |
| Etki Derinliği | Derin dokular (3-12 cm) | Yüzeyel dokular (0-3 cm) |
| Uygulama Alanı | Kalça, omuz, kemik lezyonları | Plantar fasiit, lateral epikondilit |
| Üretim Mekanizması | Elektrohidrolik, piezoelektrik, elektromanyetik | Pnömatik |
| Görüntüleme Kullanımı | Gereklidir (ultrason, floroskopi) | Genellikle gerekli değildir |
ESWT Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
ESWT tedavisi, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde giderek daha yaygın hale gelmiş, cerrahi olmayan bir yöntemdir. Şok dalgalarının doku üzerinde oluşturduğu mekanik ve biyolojik etkiler ile vücudun doğal iyileşme sürecini harekete geçirerek birçok farklı hastalıkta olumlu sonuçlar yaratabilir. ESWT’nin yaygın olarak kullanıldığı hastalıklar ve durumlar şunlardır:
Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları
Plantar Fasiit (Topuk Dikeni)
Plantar fasiit (topuk dikeni), topuk kemiğinden (kalkaneus) ayak parmaklarına uzanan plantar fasya adlı bağ dokusunun aşırı zorlanması sonucu iltihaplanmasıdır. En belirgin semptomu, özellikle sabah yataktan kalkarken veya uzun süre oturduktan sonra atılan ilk adımlarda hissedilen şiddetli topuk ağrısıdır.
Klinik çalışmalarda şok dalga tedavisi (ESWT), plantar fasiit tedavisinde hem ağrı şiddetini azaltmada hem de günlük yaşam fonksiyonlarını artırmada güvenli ve etkili bir yöntem olduğu gözlemlenmiştir. ESWT, plantar fasyada kontrollü mikrotravmalar oluşturarak kan dolaşımını artırır, hücresel düzeyde iyileşme faktörlerinin (büyüme faktörleri, kolajen sentezi vb.) salınımını teşvik eder. Böylece bağ dokusunun yeniden yapılanmasını sağlar.
Halk arasında “topuk dikeni kırma” olarak bilinse de ESWT’nin direkt “topuk dikenini kırma” işlevi yoktur. Aslında ESWT, plantar fasyada biyolojik iyileşmeyi tetikler. Mekanik bir kırma işlemi değildir.
Aşil Tendiniti
Baldır kaslarını topuk kemiğine bağlayan aşil tendonunun dejenerasyonu sonucu ortaya çıkar. ESWT, tendon iyileşmesini destekler, ağrıyı azaltır ve sporcuların aktiviteye dönüş süresini kısaltır.
Aşil tendiniti, baldır kaslarını topuk kemiğine bağlayan aşil tendonunun aşırı kullanım, yanlış antrenman teknikleri, yaşlanma veya yapısal bozukluklar gibi nedenlerle dejenerasyona uğraması sonucu gelişen bir rahatsızlıktır. Sporcularda daha sık görülür. Hastaların topuk arkasında egzersiz sonrası ağrı, şişlik, sertlik ve hassasiyet oluşabilir.
Aşil tendiniti ESWT tedavisinde, aşil tendonunda mikro travmalar oluşturarak kan akışını artırır ve hücresel düzeyde onarım sürecini (kolajen sentezi, büyüme faktörleri salınımı) uyarır. Aşil tendiniti ESWT tedavisi, egzersiz programları ile birlikte uygulandığında iyileşme süresini kısaltabilir ve bireyler, daha hızlı bir şekilde günlük ya da sportif aktivitelerine dönebilirler.
Hamstring Kas Yaralanmaları
Hamstring kas grubu, uyluğun arka kısmında yer alan ve diz bükme (fleksiyon) ile kalça ekstansiyonu (geriye açılma) hareketlerinden sorumlu olan üç kasın (biceps femoris, semitendinosus, semimembranosus) oluşturduğu bir yapıdır.
Hamstring kas yaralanması çoğunlukla ani hızlanma, ani durma, aşırı gerilme veya ani yön değişiklikleri sırasında meydana gelir ve en sık sporcularda görülür.
Hamstring yaralanmaları üç evrede sınıflandırılabilir. ESWT tedavisi ise genel olarak 1 ve 2. derece hamstring kas yaralanmalarında destekleyici tedavi olarak kullanılır. Uygulanan şok dalgaları, kas dokusunda mikro travmalar oluşturarak kan dolaşımını artırır, fibroblast (bağ dokusunun ana hücreleri) ve kas hücrelerinin yenilenmesini (rejenerasyonu) teşvik eder ve iyileşme sürecini hızlandırır. Ayrıca ağrının azaltılmasına yardımcı olabilir.
Doğru rehabilitasyon egzersizleriyle birlikte uygulandığında ESWT’nin, sporcuların daha hızlı toparlanmasına katkıda bulunduğu bilimsel çalışmalarla desteklenmiştir.
Koşucu Bacağı (Medial Tibial Stres Sendromu)
Medial tibial stres sendromu, tibianın (kaval kemiği) iç yüzeyinde tekrarlayan stres, aşırı kullanım ve travmalar sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Spora yeni başlayanlar, egzersiz yoğunluğunu hızlı artıran bireyler ve koşucular risk altındadır.
Koşucu bacağı tedavisinde uygulanan şok dalgaları, kaval kemiği çevresindeki dokularda kan akışını artırır ve dokunun kendini yenilemesini destekler. Ayrıca sinir uçlarına etki ederek ağrının azalmasına yardımcı olur.
Tenisçi Dirseği (Lateral Epikondilit)
Tenisçi dirseği, dirseğin dış tarafındaki kemik çıkıntısı (lateral epikondil) üzerine yapışan tendonların aşırı kullanımı veya zorlanması sonucu gelişen bir rahatsızlıktır. Kavrama, kaldırma ve el bileği hareketleri sırasında, dirsekte ağrı artışıyla kendini gösterebilir.
Lateral epikondilit ESWT tedavisinde uygulanan şok dalgaları, hasarlı tendon dokusunda kan dolaşımını artırarak iyileşme sürecini hızlandırır. Aynı zamanda ağrı algısını ileten sinir uçlarını hedef alarak hissedilen rahatsızlığın hafiflemesine destek olur.
Golfçü Dirseği (Medial Epikondilit)
Golfçü dirseği, dirseğin iç tarafındaki kemik çıkıntısı (medial epikondil) üzerine yapışan tendonların aşırı kullanımı sonucu gelişen bir rahatsızlıktır. El bileğini ve parmakları içe doğru bükme hareketleri sırasında, dirseğin iç kısmında ağrı ve hassasiyet görülebilir.
ESWT, golfçü dirseği tedavisinde hasar gören tendon dokusunun iyileşmesini destekler. Uygulanan şok dalgaları, tendon çevresindeki kan dolaşımını artırarak hücresel yenilenmeyi uyarır. Böylece ağrı azalır, tendon dayanıklılığı artar ve tekrar eden yaralanmaların önüne geçilmesine yardımcı olur.
Kemik ve Eklem Sorunları
Diz Kireçlenmesi (Gonartroz)
Gonartroz, diz ekleminde kıkırdak dokusunun zamanla aşınıp hasar görmesi sonucu ortaya çıkan (dejenerasyon) bir eklem hastalığıdır. Hastalarda diz ağrısı, sertlik, hareket kısıtlılığı ve günlük aktivitelerde fonksiyon kaybı sıkça görülür. ESWT, diz kireçlenmesi tedavisinde eklem çevresindeki kan dolaşımını artırarak subkondral kemik (kıkırdak altındaki kemik) dokusunun güçlenmesini destekler.
Ayrıca şok dalgaları, eklemdeki sinir uçlarını etkileyerek ağrı algısını azaltır. Bazı çalışmalarda, ESWT’nin sinovyal dokudaki inflamasyonun azalmasına da katkıda bulunabileceği gösterilmiştir. Bu sayede hastaların ağrısı hafifleyebilir ve diz fonksiyonları iyileşebilir.
Patellar Tendinit (Sıçrayıcı Dizi – Jumper’s Knee)
Patellar tendinit, diz kapağı (patella) altındaki patellar tendonun aşırı yüklenme ve tekrarlayan stres sonucu dejenerasyona uğramasıyla ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Sıçrama, aniden durma ve yön değiştirme hareketlerinin yoğun olduğu spor dallarıyla uğraşan sporcularda daha sık görülür. Diz kapağının hemen altındaki ağrı, hassasiyet, hareket kısıtlılığı ve performans düşüklüğü en belirgin belirtilerdir.
ESWT, patellar tendinopatide yaygın olarak kullanılan non-invaziv tedavi yöntemlerinden biridir. Uygulanan şok dalgaları, tendon çevresindeki kan akışını artırır, doku yenilenmesini destekler ve ağrıyı azaltır.
Femur Başı Avasküler Nekroz
Femur başı avasküler nekrozu, uyluk kemiğinin kalça ekleminde yer alan baş kısmını besleyen kan akışının bozulması sonucu gelişen, ilerleyici ve ağrılı bir kemik hastalığıdır. Kan dolaşımı yetersiz kaldığında, femur başındaki kemik hücreleri ölür (nekroz) ve zamanla kemik dokusu zayıflar. Hastalarda kalça ekleminde şiddetli ağrı, hareket kısıtlılığı ve ilerleyen evrelerde eklem kıkırdağının bozulması sonucu gonartroz (kireçlenme) gelişebilir.
Avasküler nekrozun erken evrelerinde ESWT tedavisi, yeni kan damarlarının oluşumunu (neovaskülarizasyon) teşvik eder, kemik hücrelerinin aktivitesini artırır ve kemik dokusunun yeniden yapılanmasını destekler. Böylece hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir ve ağrı hafifletilebilir.
Kemik Kaynaması Gecikmesi
Kırıkta kaynama gecikmesi, kemik kırığının beklenen iyileşme süresinden daha uzun sürmesi veya iyileşmenin hiç gerçekleşmemesi durumudur. Çoğu zaman yeterli kan akışının sağlanamadığı veya kemik iyileşmesini destekleyen mekanizmaların yetersiz kaldığı durumlarda ortaya çıkar.
ESWT şok dalgaları, kırık bölgesinde mikrotravmalar oluşturarak kemik hücreleri olan osteoblastların aktivitesini artırır. Aynı zamanda kemik büyüme faktörlerinin salınımını uyarır ve bölgedeki kanlanmayı artırarak kemik oluşum sürecini hızlandırır.
Yumuşak Doku Rahatsızlıkları
Kalsifik Tendinit
Tendonların içinde kalsiyum hidroksiapatit kristallerinin birikmesi sonucu ortaya çıkan, ağrılı bir yumuşak doku hastalığıdır. En sık omuz bölgesinde, özellikle rotator manşet kaslarının tendonlarında görülür. Hastalarda şiddetli omuz ağrısı, hareket kısıtlılığı ve fonksiyon kaybı görülebilir.
ESWT tedavisi, biriken kalsiyumu parçalayarak vücudun doğal yolla bu kristalleri temizlemesini kolaylaştırır. Aynı zamanda tendon dokusundaki kan akışını artırır, ağrıyı azaltır ve omuz hareketlerini iyileştirir.
Donuk Omuz (Adheziv Kapsülit)
Adheziv kapsülit, halk arasında donuk omuz olarak bilinir ve omuz eklemini çevreleyen kapsül dokusunun kalınlaşıp sertleşmesi sonucu gelişir. Bu durum, kapsülün esnekliğini kaybetmesine ve eklem içinde yapışıklıkların oluşmasına yol açar. Sonuç olarak hastaların omzunda şiddetli ağrı, hareket kısıtlılığı görülür ve günlük aktiviteleri yapmak zorlaşır.
ESWT donuk omuz tedavisi için uygulandığında omuz çevresindeki yumuşak dokularda kan dolaşımını artırır, inflamasyonu azaltabilir ve doku elastikiyetini artırarak eklem hareket açıklığını iyileştirebilir. Ayrıca sinir uçlarında analjezik etki yaratarak ağrının hafiflemesine katkı sağlar.
Karpal Tünel Sendromu
Karpal tünel sendromu, el bileğinde bulunan karpal tünelden geçen median sinirin sıkışması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. El ve parmaklarda ağrı, uyuşma, karıncalanma ve güç kaybına yol açabilir. Gece artan uyuşma şikâyeti, en sık rastlanan semptomlardandır.
ESWT, el sinir çevresindeki dokularda kan dolaşımını artırarak inflamasyon ve ödemin azalmasına yardımcı olur. Aynı zamanda sinirin yenilenme sürecini destekleyerek sinir iletimini iyileştirir ve ağrı ile uyuşma semptomlarının hafiflemesine katkıda bulunur.
Fibromiyalji
Fibromiyalji, yaygın kas-iskelet sistemi ağrısı, yorgunluk, uyku bozukluğu, konsantrasyon sorunları ve hassasiyet noktaları oluşturmasıyla bilinen, kronik bir ağrı sendromudur. Şok dalga tedavisi, kaslardaki tetik noktaları (trigger point) ve sertleşmiş doku alanlarını mekanik olarak uyararak kan akışını artırır. Fibromiyaljide ESWT uygulaması, semptom yönetimine yönelik destekleyici bir tedavi olarak düşünülmelidir.
Servikal ve Lomber Bölgede Kas Ağrıları
Boyun (servikal) ve bel (lomber) bölgelerinde görülen kas ağrıları, özellikle uzun süreli (kronik ağrılar) kas gerginliği, yanlış duruş, aşırı kullanım veya stres kaynaklı gelişebilir. Bu kas gruplarındaki kronik spazm ve ağrı, hareket kısıtlılığına ve yaşam kalitesinde düşüşe neden olabilir.
Şok dalga tedavisi, kas dokusunda kan akışını artırarak kas spazmının çözülmesine yardımcı olur. Ayrıca kas dokusundaki metabolizmayı uyarır, tetik noktaları gevşetir ve sinir uçlarında analjezik etki yaratarak ağrının hafiflemesinde rol oynar.
Gluteal Tendinit ve Trokanterik Ağrı Sendromu
Kalça çevresindeki kas ve tendonlarda oluşan hasarlardır. Kalça ve kasık bölgesinde ağrı, kalça hareketlerinde kısıtlılık ve hassasiyet ortaya çıkabilir. ESWT’nin iyileşme sürecini hızlandırma etkisiyle bu sorunlar, daha hızlı onarıma kavuşturulabilir. Uygulama, bölgede kan akışını artırarak ağrıların ve iltihabın azalmasına yardımcı olur.
Ek Uygulama Alanları
- Spastisite (Omurga ve Beyin Kaynaklı):
İnme, beyin hasarı, multipl skleroz ve serebral palsi gibi hastalıklarda gelişen spastisite, kasların aşırı kasılmasına neden olur. ESWT, spastik kasların elastikiyetini artırmaya, sinir uyarılarını düzenlemeye ve kas tonusunu azaltmaya destek olur. - Böbrek Taşları (Renal Litotripsi): ESWT’nin ilk kullanıldığı alanlardan biridir. Şok dalgaları, böbrek taşlarını parçalayıp idrar yoluyla atılmasını sağlar.
- İdrar Kaçırma (Stres Üriner İnkontinans): Öksürme, hapşırma, gülme veya egzersiz gibi karın içi basınç artışıyla ortaya çıkan idrar kaçırma durumunda, ESWT pelvik taban kaslarının güçlenmesini ve doku yenilenmesini destekler, semptomları hafifletebilir.
- Kronik Prostatit ve Kronik Pelvik Ağrı Sendromu: Kronik prostatit ve kronik pelvik ağrı sendromu, pelvik bölgede uzun süreli ağrı, idrar sorunları ve cinsel fonksiyon bozukluklarına neden olan durumlardır. Kronik pelvik ağrı ve prostatit ESWT tedavisi ile uygulanan şok dalgalarının etkisiyle ağrıyı azaltılabilir, inflamasyon baskılanabilir, pelvik taban kasları gevşetilebilir ve kan dolaşımı artırılabilir.
- Peyronie Hastalığı (Penis Eğriliği): Peniste fibrotik plak oluşumu sonucu gelişen bu hastalıkta ESWT, plak yapısını yumuşatarak ağrıyı azaltır ve penil fonksiyonu iyileştirebilir.
- Sertleşme Sorunu (Erektil Disfonksiyon): Erektil disfonksiyon, yeterli ereksiyon sağlayamama veya sürdürememe sorununu ifade eder. Penise şok dalga tedavisi ile düşük yoğunluklu şok dalgaları peniste yeni damar oluşumunu destekler, kan akışını artırır ve ereksiyon kalitesini iyileştirebilir.
Şok Dalga Tedavisi (ESWT) Nasıl Uygulanır?
Şok dalga tedavisi (ESWT), alanında uzman ve eğitimli sağlık profesyonelleri tarafından uygulanmalıdır. İşlem sırasında hastanın konforu sağlanır ve şok dalgalarının etkili şekilde iletilebilmesi için tedavi bölgesine özel jel sürülür.
Muayene ve Değerlendirme
Tedavi öncesi hasta, detaylı klinik değerlendirmeye alınır. Gerekli durumlarda ultrason gibi görüntüleme yöntemleri kullanılarak şok dalgalarının uygulanacağı bölge netleştirilir.
Seans sayısı, enerji yoğunluğu ve uygulama süresi, hastanın durumuna göre doktor tarafından belirlenir.
Cihaz Ayarlarının Yapılması
Tedavi protokolü, hastanın ihtiyacına göre belirlenir. Uygulama tipine göre cihaz, şu parametrelerle ayarlanabilir:
- Enerji yoğunluğu (mJ/mm²)
- Frekans (Hz)
- Atış sayısı
Tedavi; düşük, orta veya yüksek enerji seviyelerinde, fokal (odaklanmış) veya radyal (yayvan) şok dalgaları ile yapılabilir.
Tedavi Süresi ve Seans Sayısı
- Çoğu durumda 1-2 hafta arayla, toplam 3-6 seans uygulanır.
- Bir seans, ortalama 15-20 dakika sürer.
- Atış sayısı, uygulanan bölgeye göre değişmekle birlikte genel olarak 1500-3000 atış arasındadır.
Tedavi Sonrası Süreç
- Uygulamadan sonra bazı hastalarda hafif kızarıklık, hassasiyet veya geçici ağrı olabilir. Çoğu kişi için bu etkiler, birkaç saat içinde kaybolur.
- Ağrı kesici olarak steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçlardan ve bölgeye buz uygulamaktan bir süre kaçınılması gerekebilir. NSAID’ler (örneğin ibuprofen, naproksen, diklofenak) ve buz uygulaması, inflamasyonu baskılayarak ESWT’nin tetiklediği iyileşme sürecini olumsuz etkileyebilir.
- Tedavi sonrası ağır egzersizlerden kaçınılması önerilir.
- Tedavinin etkisi, genellikle birkaç hafta içinde hissedilmeye başlanır.
Takip ve Kontrol Randevuları
Tedavi sonrası sürecin etkinliği değerlendirilir. Doktor, hastanın tedaviye verdiği yanıt doğrultusunda:
- Seans sayısını değiştirebilir,
- Farklı ESWT parametreleri uygulayabilir,
- Gerekirse ek tedavi yöntemlerini planlamaya dahil edebilir.
- Düzenli takip ve kontroller, tedavinin başarı sonuçlanması için önemlidir.
ESWT İyileşmeyi Nasıl Etkiler?
ESWT şok dalga tedavisi başarısının ardında yatan mekanizmalar, hala tam olarak aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Ancak şok dalgalarının vücutta çeşitli düzeylerde iyileştirici etkiler yarattığı bilinmektedir. Bu etkileri temel olarak şu şekilde özetleyebiliriz:
Doku İyileşmesini ve Kan Akışını Hızlandırma
Uygulanan şok dalgaları, hedef bölgede mekanik uyarı oluşturarak hücreleri harekete geçirir. Uzun süredir iyileşmeyen (kronik) bölgelerde kan dolaşımı azalmış olabilir. ESWT, burada yeni kan damarlarının oluşumunu (anjiyogenez) teşvik eder, böylece:
- Kan akışı artar,
- Daha fazla oksijen ve besin taşınır,
- Büyüme faktörleri bölgeye ulaşır,
- Doku onarımı hızlanır,
- İltihap azalır, ağrı hafifler.
Hücresel Yenilenme ve Biyolojik Uyarım
Şok dalgaları, hücre zarında ve iskeletinde mekanik stres oluşturarak hücresel düzeyde birçok biyolojik süreci başlatır. Bu süreç, “mekanotransdüksiyon” olarak bilinir. Temel etkileri şu şekildedir:
- Kök hücre aktivasyonu: Hasarlı bölgeye kök hücrelerin ulaşmasını teşvik eder, yeni hücre üretimini tetikler.
- Büyüme faktörleri salınımı: VEGF (vasküler endotelyal büyüme faktörü) ve BMP(kemik morfogenetik protein) gibi büyüme faktörlerinin salınımını artırarak hücre büyümesini destekler.
- Kolajen üretimi: Kolajen, bağ dokuların (tendon, bağ, kıkırdak) sağlam bir şekilde kalmasında rol oynar. ESWT, kolajen üretimini artırarak dokuların güçlenmesine ve onarılmasına yardımcı olur.
Ağrı Algısını Azaltma ve İnflamasyonu Giderme
ESWT’nin en bilinen etkilerinden biri, ağrıyı azaltmasıdır. Bu mekanizma:
- Hiperstimülasyon analjezisi: Şok dalgaları, sinir uçlarını geçici olarak aşırı uyararak ağrı sinyallerinin beyne iletimini azaltır.
- İnflamasyonun giderilmesi: İltihabı tetikleyen maddelerin salınımını azaltarak ödemi ve lokal inflamasyonu hafifletebilir.
ESWT Zararları Var mıdır? Olası Yan Etkiler
ESWT uygulanması, doğru şekilde ve uzman kişiler tarafından uygulandığında çoğunlukla güvenli bir tedavi yöntemidir. Ancak her tedavi yönteminde olduğu gibi bazı olası yan etkiler ve uygulama sonrası geçici rahatsızlıklar görülebilir:
- Uygulama bölgesinde geçici ağrı veya hassasiyet
- Tedavi bölgesindehafif kızarıklık, şişlik veya morarma (özellikle cilde yakın yapılan uygulamalarda)
- Uygulama sonrası kas gerginliği
- Nadiren küçük cilt tahrişleri veya ödem
- Bazı hastalarda ilk 24-48 saat ESWT sonrası ağrı artışı
Bu belirtiler genellikle birkaç saat ila birkaç gün içinde kendiliğinden kaybolur.
ESWT’nin ciddi yan etkileri son derece nadir görülür. Uygun hasta seçimi ve doğru uygulama teknikleriyle bu etkiler önlenebilir. Nadiren görülebilecek ciddi yan etkiler şunlar olabilir:
- Sinir Hasarı: Uygulama alanında sinirlerin doğrudan fazla uyarılması sonucu geçici his kaybı, karıncalanma veya nadiren sinir zedelenmesi görülebilir. Duyusal sinirlerin yoğun olduğu alanlarda dikkatli olunmalıdır.
- Tendon Yırtılması: Yüksek enerjili, yanlış protokolle yapılan uygulamalarda, aşırı zayıflamış tendonda kısmi yırtık riski oluşabilir. Bu yüzden ESWT protokolü, hastanın tendon yapısına uygun şekilde ayarlanmalıdır.
- Deri Altında Kanama (Hematoma): Kan sulandırıcı ilaç kullananveya kanama bozukluğu olan hastalarda nadiren cilt altında kan birikmesi (hematom) görülebilir. Bu durum, genelde kendi kendine iyileşir ama bazen şiddetli olabilir.
- Şiddetli Ödem ve Enflamasyon: Uygulamadan sonra oluşan aşırı inflamatuvar cevap sonucu, nadir de olsa şiddetli ödem veya ağrının kısa süreli artması söz konusu olabilir.
- Kemik Üzerinde Çatlak Oluşumu: Özellikle osteoporoz (kemik erimesi) olan kişilere yapılan çok yüksek dozdaki uygulamalar, kemik dokusunda mikro çatlak oluşma riskini artırabilir. Ancak doğru enerji seviyesi ile bir klinikte uygulandığında bu durum çok nadirdir.
- Damar Hasarı: Büyük damarların (arterler, venler) üzerine doğrudan ve yüksek enerjiyle uygulama yapmak, çok nadir de olsa damar hasarına yol açabilir. Ancak uygulayıcıların anatomik bilgiye sahip olması ve büyük damarların üzerinden uygulama yapmaktan kaçınması, bu riski ortadan kaldırır. Ortalama bir ESWT uygulamasında damar hasarı riski yok denecek kadar azdır.
ESWT tedavisi sonrası karşılaşılabilecek yan etkiler, çoğunlukla hafif ve geçicidir. Ancak şiddetli ve geçmeyen ağrınız varsa, uygulama bölgesinde sıcaklık artışı, şişlik, akıntı ve daha önce yaşamadığınız etkiler (örneğin şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, nefes darlığı vb.) gözlemliyorsanız doktorunuza başvurmanız gerekmektedir. Doğru uygulandığında ve uygun hastalarda ESWT’nin faydaları, potansiyel risklerinden çok daha fazladır ve birçok hasta için etkili bir tedavi seçeneğidir.
ESWT Kimlere Uygulanamaz?
Ekstrakorporeal şok dalga tedavisi (ESWT), çoğunlukla güvenli ve iyi tolere edilen bir tedavi yöntemi olsa da herkes için uygun bir seçenek değildir. Tedaviye başlamadan önce dikkate alınması gereken bazı ESWT kontrendikasyonları vardır. Bu nedenle, tedaviye öncesi mutlaka bir doktora danışmanız ve tedaviye uygunluğunuzu değerlendirmeniz gerekmektedir.
Gebelik: Hamile kadınlara ESWT uygulanmaz. Şok dalgalarının fetüs üzerindeki olası etkileri bilinmediğinden risk alınmaz.
Malign Tümörler (Kanserli Tümörler) veya Yakınındaki Dokular: Malign (kötü huylu) tümörlerin veya yakınlarına ESWT uygulanmaz. Şok dalgalarının tümör hücrelerini uyarma ihtimali bulunur.
Aktif Enfeksiyonlar: Tedavi bölgesinde aktif enfeksiyon (bakteriyel, viral, fungal vb.) varsa ESWT önerilmez. Enfeksiyonun yayılma riski olabilir.
Kanama Bozuklukları ve Kan Sulandırıcı Kullanımı: Kanama eğilimi olan hastalar, antikoagülan veya antiplatelet ilaç kullananlar, ESWT öncesi doktor kontrolünde değerlendirilmelidir. Kanama riski yüksek olabilir.
Kalp Pili ve Elektronik İmplantlar: Kalp pili veya benzeri cihazlar varsa şok dalgaları bu cihazların fonksiyonunu bozabilir. Bu bölgelerden kaçınılmalıdır.
Büyüme Plağı (Epifiz) Üzerinde Uygulama (Çocuklar ve Ergenler): Kemik gelişimi devam eden çocuk ve ergenlerde, büyüme plakları üzerine ESWT uygulanması sakıncalıdır. Kemik büyümesi etkilenebilir. Ancak Osgood-Schlatter hastalığı gibi bazı özel durumlarda doktor kontrolünde ve düşük enerji seviyelerinde dikkatli bir şekilde uygulanabilir.
Akciğerler veya Hava Dolu Dokular Üzerinde Uygulama: Şok dalgaları, akciğerler veya bağırsak gibi hava dolu organlara uygulanmaz. Şok dalgaları, hava dolu dokularda komplikasyonlara (örneğin akciğer hasarı, bağırsak perforasyonu) neden olabilir.
Beyin veya Omurilik (Spinal Kord) Üzerinde Uygulama: Beyin veya omurilik (spinal kord) gibi hassas sinir dokularının üzerine veya yakınına ESWT uygulamak sakıncalıdır. Şok dalgaları, sinir dokusuna zarar verebilir veya nörolojik sorunlara yol açabilir.
Büyük Damarlar ve Sinirler Üzerinde Uygulama: Büyük kan damarlarının (arterler, venler) ve sinirlerin üzerine doğrudan ESWT uygulamaktan kaçınılmalıdır. Yapısal zarar riski taşır.
Kortikosteroid Enjeksiyonu Sonrası: Son 6 hafta içinde kortikosteroid enjeksiyonu yapılan bölgelere ESWT uygulanmaz. Dokuların zayıf olduğu bu dönemde tendon yırtığı riski artabilir.
Yırtılma Riski Olan Tendonlar: Yırtılma riski taşıyan veya kısmi yırtığı olan tendonlara ESWT uygulamak, dikkatli olunması gereken bir durumdur. Şok dalgaları, tendonların tam yırtılma riskini artırabilir.
Eklem Protezleri: Tedavi bölgesinde eklem protezi (kalça protezi, diz protezi vb.) bulunması durumunda ESWT önerilmez. Protez gevşemesi veya hasarı riski vardır. Bu nedenle doğrudan protez üzerine uygulama yapılmaz.
Sonuç
Şok dalga tedavisi (ESWT), günümüzde kas-iskelet sistemi hastalıklarından tendinopatiler, kireçlenmeler ve yumuşak doku problemlerine kadar geniş bir alanda güvenle uygulanan non-invaziv bir tedavi yöntemidir. Yüksek enerjili ses dalgalarının hedef dokuya odaklanmasıyla vücudun, iyileşme mekanizmalarını harekete geçirmesi sağlanır.
Kan akışının artırılması, hücresel yenilenme, büyüme faktörlerinin uyarılması ve ağrı algısının azaltılması gibi etkileri sayesinde, birçok kronik ağrılı hastalığa ESWT uygulanabilir.
Cerrahiye alternatif arayan, ilaç tedavisinden yeterli fayda göremeyen ya da uzun süredir ağrı ile yaşayan pek çok kişi için ESWT, etkili ve güvenli bir seçenektir. Eğer ESWT tedavisine uygun olup olmadığınızı öğrenmek istiyorsanız bizimle iletişime geçerek randevu oluşturabilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular
ESWT tedavisi ne zaman sonuç verir?
Bazı hastalar, tedavinin etkilerini ilk seanstan itibaren hissedebilir. Ancak tam iyileşme süreci zaman alır. En iyi sonuçlar, çoğu zaman tedavi tamamlandıktan sonraki 4-6 hafta içinde görülür.
ESWT tedavisi kesin çözüm müdür?
ESWT, kas-iskelet sistemi hastalıklarında oldukça etkili bir tedavi seçeneği olmasına rağmen her zaman kesin çözüm garantisi vermez. ESWT tedavisinin başarısı; hastalığın tipi, evresi, hastanın yaşı ve genel sağlık durumu gibi durumlara bağlıdır. Uygun hasta seçimi yapıldığında, uzun vadede kalıcı iyileşme sağlayabilir.
ESWT damarları açar mı?
Evet. ESWT’nin yarattığı etkilerden biri de uygulanan bölgede neovaskülarizasyon (yeni kan damarlarının oluşumu) sürecini tetiklemesidir. Şok dalgaları, küçük kan damarlarının oluşumunu artırarak lokal kan akışını güçlendirir. Bu sayede hasarlı dokulara daha fazla oksijen ve besin taşınır. Böylelikle iyileşme süreci hızlanır.
ESWT acı verir mi?
ESWT çoğu durumda iyi tolere edilebilir bir tedavidir. Bazı hastalar, uygulama sırasında hafif rahatsızlık veya batma hissi yaşayabilir. Tedavi sonrası, uygulama bölgesinde geçici bir ağrı veya hassasiyet olabilir, ancak bu etki genelde kısa süre içinde kaybolur.
ESWT kaç seans uygulanır?
Tedavi protokolü, hastalığın türüne ve şiddetine göre kişiye özel olarak belirlenir. Çoğu kişi için 3-6 seans arasında uygulama yapılır. Seanslar, genel olarak haftada 1 veya 2 kez olacak şekilde planlanır.
ESWT her yaşta uygulanabilir mi?
ESWT, genelde yetişkin hastalara uygulanır. Çocuklar ve ergenlerde ise büyüme plakları üzerindeki etkisi nedeniyle dikkatli bir değerlendirme sonucu uygulanabilir. 18 yaş altı bireylerde, ancak özel durumlar (örn. Osgood-Schlatter hastalığı) ve uzman kontrolünde kullanılır.
